Hia Hun Devleti (407-431)

[İlteriş Kağan]

Hia Hun Devleti (407-431)

Dağınık halde yaşayan büyük bir aile idiler. Kah kendi zaaflarından kah düşman zulmünden dolayı birlikleri uzun soluklu olamıyor. Bazen da tesadüfi olaylar parçalanmaları gerekli kılmaktadır. Şimdi işlemeye çalışacağımız devletin teşekkülüne yol açan sebep, önceki parçalanmada yatıyor. Bir hususu tekrarlayacağız. Hunlar için parçalanmak çok kolay, ama devlet kurmakta zor değildi.

Çaolar birazda konumlan icabı yönetimde hayli Çinlileşmiştiler; batışlarına da bu durum yol açtı. Daha 310'larda Ts'inlerle yapılan savaşta uğranılan yenilgi Hunların bir kısmının yolunu ayırmıştı. Ordos'a gelip, burada bir ovaya yerleşmişler kendilerini muhafazaya çalışıyorlardı. "Bu aileye -ki topluluğu dense daha doğru olur- karşı pek üstün saygı gösteren Han kralı (Çao da deniyor) Liu Ts'ung orada kendisine Leu Fon kralı ünvanını verdi."

Önemli olein asaleti belli birinin liderliğiydi. Ordos'a yerleşenler için böyle bir sıkıntı yoktu. ". Çinlileşen, ana koldan ayrılan eski yabguların boyunun diğer bir kolu tarafından yönetiliyorlardı.

Ana kol de ne kadar iyi geçindiklerine delil, Çao İmparatorunun verdiği Leu Fon kralı Unvanıdır. Arada bir kafa karış tına olunduğu malûm; bunun kullandığımız kaynaklardan deri geldiğini söylemek lazım. Bir prenslik bazen krallık gibi, krallık İmparatorluk gibi anlatılmış, alıntı yaptığımız yerlere, onların nakline sadık kalmak için, bazen aynen buraya geçiyoruz. Krallık unvanım veren kral değil İmparator olmalıydı.
Göçebe hayatı yaşayan Ordoslu Hunlar geleneklerden kopmamışlardı. Diğerleri ise Çinlileşerek ayakta duracaklarını sanıyorlardı ve yanıldıkları anlaşılmıştı. Ordos Hunlarının yalan ilişkide bulundukları topluluk Tabgaçlar idi Kardeş olduklarım bilmeseler de hısımlık kurmada gecikmediler. Böylece Hunlu prenslerin de Tabgaç prenslerinin de kanlan birbirine karıştı. Bunu kardeş kanlarının alışverişi sayacağız. Komşuluk münasebetleri bazen dostluğun, bazen da düşmanlığın yolunu açmaktadır. Tankutlar (Tibetli) de de sınırdaş idiler ve "hukûki yönden bunlara bağlıydılar."

Fakat bu kayıtsız şartsız teslimiyet değildi. Türkleri kuvvetli ve dayanıklı yapan göçebe hayat tarzı de boy sistemi yaşıyordu.
Saydan fazla değildi; olaylan da yüksek seviyeli olmuyor. Yani heyecanı az. Mevkileri -coğrafi olarak- Şensi vadileri de Alashan sıradağları eteklerini kontrol altında tutuyorlardı. Rahatça anlaşabilecekleri komşuları Tabgaçlar dı, geçinmenin tılsımım çözebilseler rahat etmemeleri için sebep yok.

Başlarında Liu Hu adında biri olduğu halde, arada çıkan meseleyi kavgaya bozup Tabgaçlarla savaştılar. Zayıf durumda olan Ordos Hunları yenildi. Liu Hu ölünce oğlu Vu Huan kral oldu.
Babasına bakarak Vu Huan daha olumlu politika sahibiydi. Kimlerle dost olunması gerektiğini anlamış, Tabgaçlara yaklaşmış ve bir Tabgaç prensesiyle evlenmişti. Barış anlaşması için zorluk kalmadığından 341'den 356 ya kadar rahat edddi. Bu sene Vu Huan öldü, kardeşi Yu-Teu kral oldu.

İleri görüşlü değil, maceracı idi yeni kral. Hısımları olan Tabgaçlara savaş açmaya yeltendi fakat karşısında başa çıkamayacağı bir ordu görünce yelkenleri indirdi, sonunda düşman dan ettiği kimselere sığınmak zorunda kaldı.

(Sene 358)

Talihsizlikler peşpeşe geliyordu; yeni kral, tesliminden az soma öldü, arkasından oğlu öldürüldü. İdareyi ele alan Kral Tabgaçlara vergiler gönderdi.
Liu Wei Ch'en, Ordos Hunlarının yöneticisi. Henüz oturmuş bir siyaset yok. Bir o yana bir bu yana yalpalanılıyor. Tankutlarla ittifak bozulup, Tabgaçlarla kurulan dostluk 367'ye kadar devam edebildi. Savaşlar hangi sebeplerle olursa olsun geliyor, kendisini özletecek kadar uzak kalmıyordu.

Ordos Hunları Siyenpilerle gerginlik yaşadılar ve düşman Huang-ho nehrinin buzlan üzerinden geçerek Liu Wei Ch'en'i şaşkınlığa uğrattı. Durumu çok kötü olmuştu. Nehrin böyle geçilebileceğini hesap edememenin ceremesi olarak "Liu Wei Ch'en Tankutlara kaçtı ve Ordos da Tabgaçlara kaldı."

Daha soma Liu Wei Ch'en'in Tsinlere sığındığını görüyoruz. Onlardan aldığı asker yardımı de tekrar memleketine döndü.
Liu Wei Ch'en'in en büyük hatası yanlış düşman seçmesi idi. Tabgaçlarla dost olmayı becerememiş, onların Ju-janlarla takışmasını fırsat bilerek, üzerlerine büyük bir ordu göndermişti. Hiçbir başarı elde edilemediği gibi 80 bin kişi410 olduğu söylenen ordu Tabgaçların beş-altı bin süvarisine yenildi. Bu çok acı bir sahneydi. Koca ordu küçücük ordunun önünde yavrular gibi kaçışırken, panik esnasında Liu Wei Ch'en kendi adamları tarafından öldürüldü. Büyük oğlu esir düştü. Küçük oğlu Ho Lien Popo kaçıp kurtulmayı başardı ve somaki Ch'in'e sığındı.

(Sene 391)

Hunların 3 bin çift atı, 4 milyon sığırla koyunu Tabgaçların eline geçti.
Fakat Hunlar galiplere boyun bükmediler. 391'den 394'e kadar Güney Çin'de sığır sürüleri, koyunları ve sayısız eşyalarım yanlarında taşıyarak dolaştılar. Topu topu 30 bin kişiydiler ve gittikleri yerlerde iyi muamele görüyorlardı." Milyonlarca hayvanları savaşta ziyan olduktan soma, yanlarında ne kadar kalmıştı acaba?

Kaynakça
Kitap: TANRININ ASKERLERİ
Yazar: NAZIM TEKTAŞ