Ak Hun Devleti(420 - 562)

tarafından **İlteriş Kağan** Salı 24 Ocak 2012 - 7:29

AK HUN DEVLETİ
(420 - 562)

* Kurulduğu yer ve kapladığı alan:

İç Asya'da Karaşar, Kuça, Aksu, Kaşgar ve civarı, Kuzey Hindistan'ın bir kısmında kurulmuştur. Kapladığı alan 3.500.000 kilometrekare idi.

* Zaman:

420-562/564

* İnsan:

Ak Hunlar Devletinin kurulduğu alanda miladi I. ve ll.yy'larda yine Asyalı, Türk olması ihtimali kuvvetli bir millet yaşamıştı. Bunlar Kuşhanlar idi. Onların kimliği hakkında Türk, Moğol, İran kökenli olduğu iddiaları ileri sürülmüştür. J.Kennedy, o devir paralarındaki tiplerin Türk tipi olduğunu ileri sürmüştür. E.Chavannes, F.Hİrth, sanat tarihçisi Roztovstev Kuşhanları Türk saymaktadırlar.

Bu sülalenin en büyük hükümdarı Kanişka idi. Bu devlet M.S. III. yy'da Sasanilerin kuvvetlenmesiyle yıkılmıştı.
Şimdi bu alanları da içine alarak kurulan Ak Hun Devleti'nin kurucularının, Batı Hunlarının İran'a yönelen kolu olduğu ileri sürülmektedir.

Başka bir görüşe göre Uygurların ataları sayılan Tölesler'den Kao-Kü'lerin Çungarya bozkırlarında oturan Hua adlı koluna mensupturlar. Horasan yöresine göçerek V.yy. başlarında büyük bir devlet haline gelmişlerdir.
Türk soyundan olmakla beraber, Hun tarihinin bu devresi tam aydınlanmış değildir.

Çin kaynaklarında Ak Hunlara İ-Ta, Ye-Ta, Hua isimleri verilmektedir. Ermeni kaynaklarında Hep'talit, Hint kaynaklarında (VI.yy. Hun akınları) ise "Sveta Huna" diye adlandırılıyorlar. Ak Hunların Hindistana dışardan gelen sakallı ve süvari kimseler olduklarını Kalidosa yazıyor.

Latin ve Bizans kaynaklarında ise; Ammianus Marcellinus'ta, Hun boy'lar birliğine giren ve "Chionitae" diye bir kabileden bahsediliyor. Prof.R.Ghirshman'a göre bunlar, Ak Hunlardır. Macar tarihçisi Szas Bela, V.yy. müverrihi Priskos'un bahsettiği Kidaritlerin Ak Hunlar olduğunu kabul eder. Bizans müellifleri arasında en iyi bilgiyi Prokopios(VI.yy.) vermiştir. O'na göre "Bu Hunlar diğerlerine nazaran daha beyaz tenli idiler ve başlarında bir hükümdarın bulunduğu cemiyet halinde idiler. Sasanilerin doğu ve kuzey doğu komşuları idiler.

İran kaynaklarında ise, Hun kelimesi "Khion" diye geçiyor. Hatta Ak Hun anlamına "Spet Khion" denilmiştir. Ak Hunların Moğolluğunu J.Marquart ileri sürmüşse de, daha sonra P.Pelliot ve W.Barthold ile kendisi de bunun aleyhinde bulunmuştur. Bu Türk asıllı kavim, Bizans tarihçisi Theophanes'e (Vll.yy.'ın ikinci yarısı) göre Sasani imparatoru Firuz'u mağlup eden Ephthalanos'a izafeten "Eftali" adını almıştı.

* Bayrağı:

Bayraklarının rengi ak(beyaz) idi. Sol kenarında üst üste beş köşeli üç yıldız bulunmakta idi.

* Siyasi tarihinin önemli olayları:

V.yy'ın ilk yarısında Sasanilerle çarpışan Ak Hun hükümdarından "Hakan" diye bahsedilir. Bu sıralarda devletin başında Kunhas(Kün-Han) vardı. Hakimiyetini Afganistana doğru genişletmiş, Gupta Devletini yıkmıştı.

(470'ler.)

483'de Sasaniler, Ak Hunlara vergi verir hale geldiler. Daha sonra Sasani ülkesinde çıkan Mazdek isyanı, Ak Hun'ların yardımıyla bastırıldı.

(499)

Ak Hunlar 480'lerden sonra Kuzey Hindistan'ı istila ettiler. Bu sırada başta Toraman hükümdar olarak bulunuyordu. Hindistanda, Ghoşitamara manastırında yapılan kazılarda bulunan mühürlerden birinin üzerinde To-Ra-Ma-Na, diğer yüzünde "Huna-Raja" yazısı vardı. Raja kelimesi Sanskrit kökenli olup kral, hükümdar anlamına geliyordu. Buna göre Huna-Raja, "Hun kralı" demek olmalıdır.

Toraman'dan sonra hükümdar olan oğlu Mihirakula, Hindistanın Attila'sı olarak kabul edilmiştir. (M.S515-530) Devrinden kalan Uruzgan'daki yazıtta kendisinden, "Tanrısal ve şöhretli Zabulistan hükümdarı Mihirakula" diye bahsedilmektedir. Guvalior yazıtında Ganj havzasının fethi ima edilerek, Mihirakula'dan" Eşsiz kahramanlığa sahip ve dünyaya tahakküm eden kimse." diye bahsediliyor.

530-542 yılları arası Ak Hunların duraklama devri kabul edilir. İranda Anuşirvan (hükümdarlığı 531-579) büyük bir devlet adamı olarak belirdikçe Ak Hun Devleti sönükleşir. Mihirakula'nın 550'de ölümünden sonra ise, devletin içinde başına buyruk bey'lerden bahsedilir. O sıralarda Orta Asyada hakimiyet Gök Türklere geçmiştir. Ak Hunlar, Sasanilerle Batı Gök Türkler arasında kalırlar. Henüz İpek ticaret yolunun kontrolü Ak Hunlarda bulunduğundan Gök Türklerle siyasi ve iktisadi hakimiyet bakımından karşı karşıya gelirler. İstemi Yabgu'nun kızı Anuşirvan ile evlenerek arada bir akrabalık kurulur. Buna karşılık Ak Hunlar da Çin'le münasebet kurmak isterler.
Nahsap önlerindeki savaşta Gök Türk ordusu, Ak Hunları yenerken, Anuşirvan da Ak Hunların merkezine yürüdü. Semerkant'ın güneyinde kalan topraklar da Sasanilerin oldu. E.Chavannes Ak Hunların yıkılışı ile arslan payını Sasanilerin aldığını söyler.

VII. yy. ortalarında İslamların, İran'a giriş sırasında Ak Hun prensi Nizek Tarhan'ın ayaklanmasından ve Sasani kralını yendiğinden bahsedilir. Nizek Tarhan, İslamlarla anlaşma yoluna giderse de daha sonra isyanı sebebiyle öldürülür.

VIII. yy.'dan sonra Ak Hunlar iyice ortadan çekilirler ve zamanla etnik varlıklarını da kaybederler. Bugün Afganistanda, Feyzabat bölgesinde "Yeftali" adıyla anılan bir topluluk bulunmaktadır.

Kaynakça
Kitap: Tarihte Türkler ve Türk Devletleri