DOĞU TÜRKİSTAN RAPORU - MAYIS 2002

[İlteriş Kağan]

[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]DOĞU TÜRKİSTAN’IN 2002 YILI OCAK İLE MAYIS AYLARI ARASINDAKİ GEÇEN SÜRE İÇİNDE İNSAN HAKLARI VAZİYETİ HAKKINDA HAZIRLANAN ÖZEL RAPOR
“11 Eylül vakası”ndan sonra, Çin hükûmeti Uygurları teröristlikle suçladı ve terörizme darbe vurmayı bahane edip, Doğu Türkistan’daki Uygurlara yönelttiği bastırma hareketlerini güçlendirmişti. Bu duruma karşı Amerika’nın başı çektiği Avrupa daki demokratik devletler, B.D.T Kişi Hakları Komitesi, Uluslar Arası Af Teşkilatı ve başka uluslar arası teşkilatlar ciddî olarak tavır alıp, Çin hükûmetini “11 eylül vakası”nı Uygurları sindirmenin bahanesi olarak görmemesi konusunda tekrar tekrar ikaz etti.
Fakat Çin hükûmeti bu tür ikaz ve uyarılara aldı-rış etmeden Uygurlara uygulamakta olduğu bastırma hareketlerini yinede devam ettirdi ve daha da güçlendirdi. 2002 yılının girmesi ile beraber Çin hükûmetinin Uygurlara yönelttiği bastırma hareketleri yalnız Uygur Özgürlük Güçleri ve dinî saha ile sınırlı kalmadan bütün millî maarif ve medeniyet sahasına kadar genişletti. Çin hükûmeti 2002 yılı Şubat ayından itibaren Doğu Türkistan üzerinde “ideoloji sahasındaki millî bölücülüğe (!) karşı durma gere-ğince tekrar eğitim alma hareketi” adındaki siyasî hareketi başlattı. Biz Doğu Türkistan’ın 2002 yılı Ocak ayından itibaren nisan ayının sonuna kadar ki geçen sürede insan hakları vazi-yeti ve bu cümleden olarak Uygurların insani hak ve hukuklarının çiğnenme durumunun aşa-ğıdaki 6 derleme gereğince tafsilatlı olarak beyan edeceğiz.

1-Çin Hükûmeti Uygurları “Terörist” Olmakla Suçlamaya Devam Etti:

“11 Eylül vakası”ndan sonra Çin hükûmeti Doğu Türkistan’daki sindirme hareketlerini yasal hale getirme ve daha da güçlendirme maksadıyla Uygurları “terörist” diyerek karalayıp, ulus-lar arası topluluktan kendilerinin Uygurlara karşı yürütmekte olduğu sindirme hareketlerini desteklemesini talep etmekteydi.Buna karşı ABD’nin başını çektiği demokratik batı ülkeleri uluslar arası insani hukuk teşkilatları Doğu Türkistan meselesinin kişi hakları ve demokrasi meselesi, olduğunu çok açık bir şekilde beyan edip, Çin’in yersiz dileklerini reddetmişti. Çin hükûmeti Uygurları “terörist” diye karalamayı 2002 yılı girdikten sonra da devam ettirdi ve daha da arttırdı.
Çin devlet işleri mahkemesi haber dairesi 2002 yılı 21 Ocak’ta “Doğu Türkis-tan Terör Güçleri Sorumluluğundan Kaçamazlar.”(!) başlıklı uzun bir makale yayımladı. Bu makalede “Doğu Türkistan” telaffuzu inkar edilip “Sinkiang ezelden beri Çin’in ayrılmaz bir parçasıdır.” (!) şeklindeki eski safsata tekrar vurgulanmıştır. Geçen 10 yıl içinde Doğu Türkis-tan da meydana gelen, Uygurların kendi hak ve hukuklarını koruma yolunda yürütülen kabul etmezlik hareketleri ve bir takım silâhlı karşılık verme olaylarının hepsi “terör eylemi”dir, diye karalamıştır. Buna benzer “Doğu Türkistan Özgürlük Güçleri”nin uluslar arası terörist güçlere ve bu cümleden olarak Usame Bin Ladin’le ilgisinin olduğu şeklinde temelsiz uydur-ma fikirler ileri sürülmüştür.(1)

2002 yılı 24 Ocak günü Çin Dış İşleri Bakanlığının Basın Sözcüsü Sun Yuşi basın ""-lantısında “Zhung Go hükûmeti Doğu Türkistan terör güçlerine darbe vurma inanç ve iktida-rına sahiptir. Biz diğer devletlerin bizi desteklemelerini bekliyoruz.” demiştir.(2)
Çin’in Şin Hua haber ağı 2002 yılı 1 Şubat sayısında “Doğu Türkistan terör güçlerinin sırrını açma : Yasa dışı teşkilatlar 50’yi geçmektedir.” Başlıklı makale ilân edildi. Bu makalede, Doğu Türkistan’ın içi ve dışında faaliyet sürdürmekte olan mevcut Doğu Türkistan teşkilatları “terörist teşkilat” diye karalanmıştır.(3)
Umumen, Çin hükûmetinin geçen dört ay boyunca türlü basın organlarında yayımlanan Uygurları “terörist” diye karalayan büyük küçük makale, iddia ve beyanatlardan, Çin’in üst düzey bürokratlarının Çin de ve kamuoyunda düzenlenen çeşitli toplantılarda söylenen benzer anlamdaki sözleri 10 kat fazladır. Biz burada tek tek ör-nek gösterecek değiliz. Lakin,tekrar etmeye değer olan şu ki, Çin hükûmeti Uygurları terö-ristlikle suçlama işinde, ABD başta olmak üzere geniş uluslar arası topluluğun desteğine eri-şemedikten sonra bu husustaki siyasî cambazlıklara yasak koymanın yerine hiç utanmadan Amerika başta olmak üzere uluslar arası topluluğu “terörizme darbe vurma meselesinde çifte standart kullandı” diyerek suçladı. Mesela, Çin Dış İşleri Bakanlığının Bakan Yardımcısı Wang Yi 2002 yılı 2 Şubat’ta açılan “Muençen Uluslar Arası Güvenlik Siyaseti Toplantı-sı”nda konuşarak “Doğu Türkistan Terör güçlerine darbe vurma, uluslar arası terörizme karşı mücadelenin mahiyeti… terörizme darbe vurma meselesinde uluslar arası topluluğun birlikte hareket etmesi ve bu konuda çifte standartçı davranılmaması gerekir.” dedi.(4) (Çin’in Şin Hua Haber Ağı 2002 yılı 6
Şubat)
Çin’in Şin Hua Haber Ağının 2002 yılı 21 Ocak’ta dağıttığı “Doğu Türkistan Terör Güçleri Suçlarının Sorumluluğundan Kaçamazlar” başlıklı makalede “ Çin hükûmeti terörizme karşı duruş meselesinde çifte standart uygulamalara karşı du-racak” denilmişti.(5)(Çin Haber Ağı 21 Ocak)

Çin hükûmeti yeni yıl girdiğinden beri, Uygurları teröristlikle suçlama hususunda yu-karıdaki teşvikat hücumlarını değiştirmekle beraber Doğu Türkistan’ın kendisinde Uygur Öz-gürlük Güçlerini karalamayı maksat edinmiştir. Türlü toplantı ve sergiler düzenleyip, kişileri mecburî olarak hükûmet politikasını övücü sözler söylemeye ve sergileri görüp, görüş belirt-meye zorlanmıştır. 2002 yılı 25 Ocak günü Doğu Türkistan Bölgesi Birlik Saf Bölümü, Urümçi de dinî zatları toplantıya çağırıp onlara Doğu Türkistan Özgürlük Güçlerini “terörist” diye anlatan makaleler okumuşlardır. Daha sonra onların görüş bildirmesini talep etmişlerdir. Dinî zatlar çaresiz hükûmet politikasını öven konuşmalar yapmaya mecbur kalmışlardır.(6)
Uygur Bölgesi Kadınlar Komitesi 2002 yılı 3 Nisan günü bölüm memurları ve parti üyeleri toplantıya çağrılıp, özel “Doğu Türkistan Terör Güçleri Suçlarının Sorumluluğundan Kaça-mazlar” başlıklı makaleyi okumaya başlamışlar ve ardından toplantıya katılanların talepleri doğrultusunda Doğu Türkistan Özgürlük Güçlerini “terörist güç” diye karalayan ifadelerde bulunmuşlardır.(7)

[İlteriş Kağan]

Bundan başka Çin hükûmeti ocak ayından başlayıp Doğu Türkistan’ın Urümçi ve Gulca şehirleri başta olmak üzere önemli şehirleri ve bir kısım nahiye ve merkezlerde “Doğu Türkistan Terörist Güçlerinin Suçlarını İfşa Etme” adındaki sergileri açıp, bazı daire ve bi-rimlerdeki hizmet elemanları, öğrenci ve öğretim üyeleri, dinî zatlarla çarşı- pazar ahalisine özel zaman ayırtıp toplu şekilde sergiyi görmeye mecbur etmiştir. Bu iş çok mühim siyasî bir faaliyet sayılıp, sergiden sonra, değerlendirme ve görüş belirtme toplantıları yapılmıştır. İn-sanlardan, kendi halkının hak ve hukuklarını koruyup kollama mücadelesi vermekte olan Doğu Türkistan Özgürlük Güçlerini “ millî bölücü”, “terörist” diyerek suçlamalarını istemişler-dir. 2002 yılı 10 Ocak günü Doğu Türkistan’ın Üçturfan nahiyesinde üç çeşit güç, “millî bö-lücüler(!) asabiyetçi dinî unsurlar(!) ve teröristlere (!) darbe vurma” adındaki sergi açılıp na-hiyedeki hükûmet görevlileri, askerler ilk ve ortaokul öğretmen ve öğrencileri, çiftçiler ve çiftçi temsilcileri olmak üzere 1.500 kişi mecburî olarak sergiyi görmeye zorlanmıştır.(8) (Çin Şin Hua Haber Ağının 15 Ocak 2002 Haberi)
2002 yılı 4 Ocaktan başlayıp Uygur bölge-si toplum güvenliği birimi “Sinkiang (Doğu Türkistan) Bölücüler Ve Teröristlere Karşı Mü-cadele Sergisi” adında sergi düzlemiştir.(9)

2- Siyasî Suçlamalarla Tutuklama ve Cezalandırma Daha Da Fazlalaştı:

Dünya halklarına malum olduğu üzere yakın zamandaki 10 yıl içerisinde Çin hükûmeti Doğu Türkistan’da Uygurlara karşı zorba ve sindirme faaliyetlerini sürdüre geldiler. “Varlığı Koruma”, “Millî bölücülere yasa dışı dinî faaliyetlere ve terörizme karşı darbe vur-ma” bayrağını ellerinden düşürmeyip, çiğnenmekte olan insan haklarını korumaya çalışan mevcut haksızlıklara kendi tepkisini sergileyen suçsuz Uygurları çeşitli yollarla hapis’e attılar. Bu gün Doğu Türkistan’daki Çin hapishanelerinde 100 binden fazla suçsuz Uygur “siyasî suçlu” suçlaması ile azap çekmektedir. Vahşice işkencelere tabiî tutulmaktadır. Her sene 100 binden fazla Uygur’a “siyasî suçlu” damgası vurularak idam edilmektedir.

Yakın zamanlarda durumdan bahsedecek olursak Çin hükûmeti 2002 Nisan’ından iti-baren Doğu Türkistan da Uygur özgürlükçülerini yine sert şekilde sindirmeyi hedefleyen “sert darbe vurma” hareketini başlatmıştı. “11 Eylül Olayı”ndan sonra bu tür bastırma ve sindirme hareketleri daha da güçlendi.
“Doğu Türkistan Enformasyon Merkezi”nin Çin haber vasıtala-rı ve kendisinin Doğu Türkistan da mukim muhbirleri vasıtasıyla elde ettiği malumatlara ba-kıldığında 2001 yılı Nisan ayının ortalarından bu yıl mayıs ayına kadar olan bir yıl devamında Doğu Türkistan da “milî bölücü”, “yasa dışı dinî unsur” şeklindeki türlü siyasî yaftalarla tu-tuklanan Uygurların sayısı 6000 den fazladır. Bunlardan 2000’e yakın kişiye çeşitli süreli ha-pis cezaları verilmiştir. Geçen bir yıl içinde ölüme mahkûm edilip, meydanlarda vurularak öldürülen Uygur siyasî mahkûmların sayısı 130 dan fazladır. Bu konudaki hadiseler, Enfor-masyon Merkezimizin Doğu Türkistan’daki insan hakları vaziyeti hakkında 2001 yılı Aralık ayında ve 2002 yılı Ocak ayında yayımladığı raporlarında olduğu gibi Uluslar Arası Af Örgü-tünün Doğu Türkistan’daki insan haklarının durumu konusunda bu yıl mart ayında yayımladı-ğı 24 bölümlük özel raporunda da tafsilatlı olarak yayımlanmıştı.
Bu gün bu raporlarımızda Enformasyon Merkezimiz tarafından yeniden ele geçirilmiştir. Önceki raporlarımız yoktur. Önceki yıla ait bazı haberler ve bu yıl ocak ayından nisan ayının sonuna kadarki tafsilatlı o-laylardan bahsedilecektir. Yakın zamanda Enformasyon Merkezimiz Doğu Türkistan daki Çin polis makamları tarafından dağıtılan bir materyali ele geçirdi. Bu materyalde 1995 yılından beri Doğu Türkistan genelinde 149 gizli siyasî teşkilatın ifşa edildiği, şimdilerde ise Urümçi deki Bajiahu ve Xisen hapishanelerinde “en tehlikeli” diye bakılan 3749 Uygur siyasî mahpu-sun hapiste olduğu, onların akrabaları ile dahi görüştürülmediğinden bahsedilmektedir.(10)

Enformasyon Merkezimiz yakın zamanda elde ettiği bir habere göre, tanınmış Doğu Türkistan Bölgesi Toplum Güvenliği Biriminin Müdür Yardımcısı Haşim Hacı nisan ayının başında polis dairelerine yönelik konuşmasında “2002 yılına girdiğinden beri Ak-su’nun Üçturfan nahiyesinden 117 kişilik millî bölücüyü ele geçirdik” demiştir.
Çin hükûmeti bu yıl Afrika’dan başlayıp Doğu Türkistan da 2. defa “sert darbe vurma hareke-ti”ni başlattı. 8 Nisan günü Urümçi de açılan polis dairelerinin seferberlik toplantısında geçen yılki “sert darbe vurma” hareketinin özet raporu okunmuştur. Raporda bahsedildiğine göre Urümçi bölgesinde siyasî parti kuran Abbas, Emet Kasım ve Muhtar gibi kişiler geçen yılki “sert darbe vurma” süresinde yok edilmiştir. Yine, gizli dinî faaliyet meclisi ve irtibat bürosu ola gelen 48 yerin tespit edildiği ve bu yerlerden 1.200 adetten fazla siyasî ve dinî ağırlıktaki kitap ve başka yayınlarında ele geçirildiğinden söz edilmiştir. Toplantı sonunda Uygur Bölge Güvenliği Merkezinin Müdür Yardımcısı Do Jianti muhabirinin ikinci defa ki “sert darbe vurma” hareketinin nasıl yürütülmekte olduğu hakkındaki sorulan soruya cevaben:

“1- Sert darbe vurma hareketi sona erdi. 2. hareket çoktan başladı. Bu baskınlar bu yıl 7. aya kadar sürecektir. 2. darbe vurmanın asıl hedefi yine dinî ve asabiyetçi güçlerin ve de millî güçlerin elebaşları ve Falungong’ culara olacaktır.” demiştir.(11)
Bunlardan başka, Enformasyon Merkezimiz vatanda ikamet eden muhabirlerinin gönderdiği haberlere bakıldığında 2002 Ocak ayından Nisan ayına kadar geçen süre içerisinde Doğu Tür-kistan’ın Kaşgar ve Hoten bölgelerinde bir kaç Uygur, türlü siyasî iftiralarla tutuklanmış ve çeşitli hapis cezaların çarptırılmıştır. 2002 yılı Mart ayının son bir haftası içinde Hoten bölge-sindeki 7 nahiye ve bir şehirde 800 den fazla Uygur “Hizbu Tahrir Teşkilatı”nın üyesi suçla-masıyla Çin polis daireleri tarafından tutuklanmıştır. Bu seferki tutuklananlar Hoten’in Karakaş ve Lop nahiyelerinden en çok olup, Lop nahiyesinin Yurunkaş köyünden 70 küsur insan tutuklanmıştır.(12) 2002 yılının 28 Mart günü Kaşgar bölgesinde 52 Uygur “millî bölü-cü, yasa dışı dinî faaliyetle meşgul oldu” gibi siyasî iftiralarla tutuklandı. Yine aynı gün Kaşgar vilayetinde açılan açık yargılama toplantısında 14 Uygur’a yukarıdaki gibi siyasî suç-lamalarla çeşitli şakilerde hapis cezaları verilmiştir.(13)

[İlteriş Kağan]

Enformasyon Merkezimizin ele geçirdiği bir haberden anlaşıldığına göre ; 2002 yılı 4 Nisanından 11 Nisan’a kadar olan bir haftalık süre içerisinde Hoten şehri ve Karakaş nahiyesinde açılan iki sefer asılan açık yargılama toplantısında 9 Uygur genç devleti parçalamaya çalışan, kişileri hükûmete karşı çıkmaya tahrik eden, yasa dışı dinî faaliyetlerle uğraşan, doğum kontrol siyasetine karşı çıkan kişiler” diye suçlayıp 7 yıldan 20 yıla kadar hapis cezasın çarptırılmıştır.

Onların Künyeleri Aşağıdaki Gibidir:

Süleyman Eysa, 28 yaşında Kaşgar şehrinden (20 yıl hapis cezası verildi.)
Elham Mehmet 23 yaşında Bayinğolun Moğol Otonom Bölgesi (19 yıl hapis cezası
verildi.)
Metturdi Tursun, 22 yaşında Bayinğolun Moğol Otonom Bölgesi (11 yıl hapis
cezası verildi.)
Ababekir Mehsut, 25 yaşında Hoten’in Karakaş nahiyesinden(10 yıl hapis
cezası verildi.)
Abliz Mettohti, 25 yaşında Hoten şehrinden (7 yıl hapis cezası verildi.)
Abdumecit Eziz, 29 yaşında Hoten şehrinden (7 yıl hapis cezası verildi.)
Memet Mettohti, 30 yaşında Çira nahiyesinden (7 yıl hapis cezası verildi.)
Memetcan Memet, 31 yaşında Çira nahiyesinden (7 yıl hapis cezası verildi.)
Abdulhemit Eziz, 34 yaşında Hoten şehrinden (7 yıl hapis cezalı) (14)

Enformasyon Merkezimizin edindiği bilgiye göre yakın zamanlardan beri Çin hükûmeti(din dışı yani Vahabi hareketleri yasaklama) adı altında Kaşgar şehrinin Koğun kö-yü, Çasa Koça Başkarması, Şamalbağ Köyü Nezer bağ köylerinde bu yıl 4. ayın 4. gününden başlayıp yasal olmayan bir tarzda aramalar yapıp tutuklamalar başlamıştır. Çin polisleri hiçbir sebep olmaksızın bir çok gençleri(din dışı,yani Vahabi faaliyetlerle uğraşıyor) diyerek tutuk-layıp götürmüşlerdir.(15) Enformasyon Merkezimizin vatanda ikamet eden muhabirinin Ku-mul dan elde ettiği bilgiye göre, bu yıl ocak ayından şimdiye kadar Kumul bölgesinden Ehmet Niyaz ismindeki genç millî bölücülük suçlaması ile vurulmuştur. 60 dan fazla Uygur siyasî sebeple tutuklandı. bunlardan 20 küsur kişi Kumul’un Karadöve köyünden olup, onlar “Doğu Türkistan Ok-Yay Partisinin Üyesi” olmakla suçlanıp tutuklanmıştır.(16)
Enformasyon Mer-kezimizin edindiği bilgiye göre 4 Nisan’ dan başlayıp Kaşgar şehrinin Koğun Köyü, Çasa Başkarması Nezer Bağ ve Şamal Bağ köylerinde Çin polis daireleri ani arama başlatıp bir kaç gün içinde 100 den fazla Uygur genç “din dışı ‘Vahabi’ faaliyetlerle uğraştı.” Iftirasıyla tutuk-lanıp götürülmüştür.(17)
Doğu Türkistan daki Çin hapishanelerinde Uygur siyasî tutukluları vahşi usullerle iş-kenceden geçirip sorgulayarak, onları manevi cihetten horlama, gurur-izzet ve nefsini kasıtlı olarak çiğnemekte git gide çoğalmaktadır. Mesela Urümçi’deki Sinkiang (Doğu Türkistan) hapishanesinde “millî bölücü”lük suçlamasıyla ceza süresini geçirmekte olan 26 Uygur siyasî mahpus 2002 yılının 4 Nisan günü, şehir etrafındaki inkılâp kurbanları mezarlığına mecburî alınıp götürülüp Mao ve Jiang Zemin gibi komünistlerin mezarı önünde kendi “günahlarına” tövbe ettirilmiştir. Hapishane polisleri onlara baskı yapıp, Çinlilerin mezarlarını süpürttür-mekle kalmayıp, onları yine “komünizme sosyalist cemiyet nizamına tabiîyiz.” diyerek ye-min ettirmişlerdir. (18)
Enformasyon Merkezimizin vatanda ikamet eden elemanı yakında Kumul’un Karadöve köyü-ne bilgi edinmeye gidip siyasî suçlamayla “emekle değiştirme” hapishanesinde hapsedilip, yakın zamanda salıverildi. Muhammet adındaki Uygur gençle karşılaştı.
Muhammet muhabirimize : “Hapishanede siyasî tutuklular her zaman yemekten önce “beş yıldızlı kızıl bayrak”, “Partinin şanlı nuru” gibi şarkıdan bir tane söyletirler, namaz kılmaya izin vermezler, eğer namaz kıldı-ğımızı anlarlarsa gardiyanlar gelip çok kötü döverler. Her gün çalışmadan dönüp siyasî eğitim alırız, onlar bize partinin siyasî propagandasını yapacak dökümanları okuyup, sonunda her birimizden hükûmeti övücü ifadeler bildirmemizi isterler...” dediklerini anlattı.(19)

3- Tursuncan Emet ve Ablikim Yasin’in Tutuklanışı:

Doğu Türkistan da Uygurların konuşma ve fikir özgürlüğü sert şekilde yasaklanmıştır. Mevcut haksızlıklara bir şekilde kişisel tepki gösteren insanlar “millî bölücü”, “ hükûmete karşı unsur” sayılıp sert cezalara çarptırılmaktadır.
2002 yılı 1 Ocak günü, Urümçi Hal Sarayında, yeni yıl kutlama sanat faaliyeti tertip edilmişti. Bu faaliyette Wang Luguen, Ablet Abdureşit gibi üst düzey yetkilileri de ka-tılmıştı. Faaliyetin son ermesi esnasında Tursuncan Emet isimli Uygur sahneye çıkıp kendi yazdığı şiirini okumuştur.
Bu şiirde Doğu Türkistan’ın bu günkü gerçek durumu ve halkın Çin hükûmetine olan tepkisi sembol cümlelerle ifade edilmiş olup bittikten sonra salonda oturan normal seyirciler olumlu tepki gösterip alkışlamışlardır. Bunun tersine hükûmet yetkilileri ciddîleşip ne yapacaklarının bilememişlerdir. Ertesi günü Uygur bölgesinin parti ve hükûmet yetkilileri ciddî toplantılar yapıp, “ bu şiirde gizli benzetmelerle bu günkü gerçeklere saldırıl-dı. Millî bölücülük fikri ortaya koydu, hükûmete karşı imalı ifadelerde bulunup, cemiyette kesinlikle kötü tesir uyandırdı.”şeklinde netice çıkarıp Tursuncan Emet’i derhal tutuklama ve o günkü sorumluları hızlı tespit etme kararı çıkarılmıştır. Çin polis makamları Tursuncan E-met’i takip etmeye başlamış ve bir kaç gün sonra tutuklamıştır. 11 Ocak günü Uygur bölgesi parti komitesi memurlar toplantısı düzenleyip bu olay münasebetiyle bütün Uygur bölgesinde “ideoloji sahasındaki millî bölücülüğe karşı mücadeleyi yaygınlaştırma” hareketi yürütmeyi ortaya koymuştur.(20)

Çin hükûmetinin siyasî sindirmeleri yalnızca büyük kişilere değil, gençlere uygulanmak-tadır. 2002 yılı Şubat ayından başlayıp Doğu Türkistan genelinde “ideoloji sahasındaki millî bölücülüğe karşı mücadeleyi yaygınlaştırma gereğince tekrar eğitim alma” diye adlandırılan bir siyasî hareket başlamış olup, bütün her hafta çeşitli siyasî toplantı ve eğitimler başlatılmış-tır. Özelliklede okullarda öğrenciler-öğretmenler her gün öğleden sonra ve cumartesi günleri bütün gün olmak üzere siyasî eğitim yaptırdıklarından eğitim ve öğretim işleri felç olmuştur. Bu duruma tepki gösteren Kaşgar, 4. Ortaokul birinci sınıf öğrencisi Ablikim Yasin adındaki öğrenci 17 Mart günleri okul müdürüne imzasız mektup yazıp, mektubunda, siyasî eğitimleri derhal durdurup, kendilerinin normal öğrenimlerinin engellenmemesini istemiştir. Bu iş, okul makamları tarafından büyük siyasî olay sıfatı ile değerlendirip, derhal yukarıya bildirilmiştir. Şehirdeki yerel hükûmet makamları alakadar olmuşlardır. Şehir parti komitesi, hükûmet yet-kilileri ve polisler “Olay”ı açıklığa kavuşturmak için derhal okula toplanmışlardır. Okulda polislerin nezaretinde sıkı araştırma başlatılmıştır. Üç gün devam eden yazı karakterini ince-leme sonunda mezkur Ablikim adındaki öğrencinin yazısını tespit edip, Ablikim Yasin’i der-hal tutuklamışlardır. Onlar Ablikim’i tutuklamaktan başka okul müdürü Perhat ve Ablikim’in sınıf mümessili öğretmenliği görevinden alıp başka hizmete yerleştirmişlerdir. Bu olayı ince-leme ve aydınlatma işini Kaşgar vilayetinin muavin başkanı siyasî siyasî kanundan mesul Osman Davut üstlenmiştir. 24 Mart’da Kaşgar şehir parti komitesinin Muavin Şujisi Zho Jing Şi. okulda inceleme başlatmıştır.(21)
Tursuncan Emet ve Ablikim Yasin’in tutuklanma olayı, Çin hükûmetinin Uygurlara karşı yürütmekte olduğu siyasî takip ve sindirmelerin hangi derecelere ulaştığını, Uygurların insani hak ve hukuklarının ne kadar çiğnenmekte olduğunu ispatlayabileceğinin en iyi delili olabilir.

[İlteriş Kağan]

4- “İdeoloji Sahasındaki Millî Bölücülüğe Karşı Mücadeleyi Yaygınlaştırma Gereğince Tek-rar Eğitim Alma” Adındaki Siyasî Hareket Başladı:

Yukarıda bahsettiğimiz gibi 2002 yılı yeni yıl sanat gecesinde Tursuncan Emet adın-daki Uygur’un şiir okuma olayı ortaya çıktı. Çin hükûmeti bu olayı bahane edip, Doğu Tür-kistan medyasında “İdeoloji sahasındaki millî bölücülüğe karşı mücadeleyi yaygınlaştırma gereğince tekrar eğitim alma” başlatma kararı aldı. 2002 yılı 31 Mart günü Urümçi de, Doğu Türkistan daki parti komitesi üyelerinin ideoloji sahasındaki millî bölücülüğe karşı mücade-leyi yaygınlaştırma gereğince tekrar eğitim alma seferberliği toplantısı düzenlendi. Toplantı da parti komitesi sekreteri Wang Lequan bir konuşma yaparak “Sinkiang daki (Doğu Türkis-tan) mevcut gazete ve dergiler, radyo televizyon ve başka kültür merkezleri ve okullar ideoloji sahasındaki millî bölücülüğe karşı mücadelenin yaygınlaştırılmasının öncüleri olacaktır.” de-di. (22)
2002 yılı 4 Nisan günü Uygur bölgesi parti komitesinin sekreter yardımcısı İsmail Tilivaldi, millî eğitim sahasındakilerin ideoloji sahasında millî bölücülüğe karşı mücadeleyi yaygınlaştırma gereğince tekrar eğitim alma kursunda şöyle dedi: “İdeoloji sahasındaki millî bölücülüğe karşı mücadeleyi yaygınlaştırma gereğince tekrar eğitim alma hareketini okullarda uzun zaman sağlam bir şekilde yürüyüp, okuldan ibaret eğitim başlangıcını parti ve hükûmetin elinde sağlamca tutmamız gerek.” (23)

2002 yılı 8 Şubat günü Urümçi de açılan liselerin ideoloji sahasındaki millî bölücülüğe karşı mücadeleyi yaygınlaştırma gereğince tekrar tekrar eğitim alma öğrenim kursunun sona erme merasiminde söz alarak:
“Biz bundan önce, millî bölücülüğe darbe vurma mücadelesinde, silâhlı darbe vurmayı hedef-ledik ve sert el olduk. Fakat kültür sahasındaki millî bölücülüğü küçümsedik.” demiştir.(24)
Doğu Türkistan da kültür sahsına yöneltilen takip ve gözetleme hiçbir zaman Wan Lequan ’in söylediği gibi “gevşek” değildi. Çok eskiden devam ede gelmiştir. 1990 yılı Çin hükûmeti merhum Uygur tarihçi Turgun Almas’ın “Uygurlar” gibi üç adet kitabı üzerinden “millî bölü-cülük fikri yansıtılmıştır.” Şeklindeki bahane ile yasaklama kararı çıkartılmıştır.
Turgun Almas’ı göz altına alıp eser verme hakkından mahrum etmiştir.
“Sinkiang (Doğu Türkistan ) Kadınları” dergisi yazarı Ehtem Ömer’in “Uygur da Anala-rın Sefâsı” adındaki makalesini bastığı için, dergi bürosuna 50.000 Yuen ceza verilip, dergi-nin mesul müdürünü görevinden almıştır.
Uygur doktor Tohti Mözat, Japonya’da okurken Uygur tarihi ve kültürüne ait kitap yazıp Japonya da neşrettiği için 2002 yılı yazında tatil dolayısıyla Urümçi’ye geldiğinde Çin hükûmeti tarafından tutuklandı ve 11 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Böyle misalleri çoğaltmak mümkündür. Bu defa ki “İdeoloji sahasındaki millî bölücülüğe karşı mücadeleyi yaygınlaş-tırma gereğince tekrar eğitim” hareketinin başlaması ile Doğu Türkistan’da eskiden beri ola gelen kültür sahasındaki yasaklama ve göz hapsi öncekilerden kaç misli fazlalaştı. Uygurların kültür sahasındaki özgürlüğü tamamen yok edildi. Şubat ayında başlayıp, Doğu Türkistan’ın her yerinde bütün sahalarında “İdeoloji sahasındaki millî bölücülüğe karşı mücadeleyi yay-gınlaştırma gereğince tekrar eğitim alma” hareketi başlanıp türlü toplantı ve siyasî eğitim yapmalar birinci vazifeye dönüştürüldü. İnsanlar hiçbir sebep olmadan ifade vermeye zorla-nıldı. Muhabirimizin yolladığı haberden anlaşıldığına göre bu seferki ideoloji sahasındaki millî bölücülüğe karşı mücadeleyi yaygınlaştırma gereğince tekrar terbiye alma hareketi ilk öğretim okullarında ikinci defa başlatıldığı sırada Kaşgar, Eskişehir nahiyesi Muş köyündeki Abdurrahman adındaki bir öğretim üyesi sağlam olmayan kitapları sakladığı, dinî faaliyetlere katıldığı şeklindeki suçlamalarla hizmetten el çektirilmiştir.(25)
Çin merkezi hükûmeti 2002 yılı 25 Mart’da ciddî bildiri çıkartıp Uygur bölgesinde çıkmakta olan gazete ve dergilere yönelik düzenleme ve temizlik yapmayı uygulamaya koy-du. Mezkur bildiride “Dış ülkelerdeki millî bölücüler gizli belgeleri ele geçirip, devletin siyasî gizliliğini, güvenliğini tehlikeye düşürmektedir. Bunu önlemek için gazete ve dergilere ve bunların dağıtım yollarına olan nezareti güçlendirip, iç belgelerin bölücülerin eline geçmesi-nin önlenmesi, bu cihette problem doğuran gazete ve dergilerin tekrar düzene sokulması, za-ruret halinde yayıncının durdurulması gerek.” denilmiştir. Bu bildirinin mahiyetine binaen, Urümçi şehrinde gazete ve dergilere karşı “temizlik” hareketi başlanmıştır. Alenî ve içeri kı-sımlarda dağıtılmak üzere toplam 152 çeşit gazete ve derginin yayını durdurulmuştur.(26)
Bu defa ki siyasî harekette yine “düzene sokma” bahanesi ile millî neşriyat ve matbuat sahasında temizlik yürütülmüştür. Kaşgar Uygur neşriyatı bundan 10 yıl önce neşredilen Turgun Almas’ın “Hunların Kısaca Tarihi” ve “Kadimi Uygur Edebiyatı” adındaki iki kitabı nedeni ile bu defa ki harekete bölgesel temizlik birimi yapılan neşriyatın 10 yıldan beri neşredilen bütün kitapları tekrar incelenmiştir. Neşriyatın Uygur başkanı hizmetinden alınıp, onun yerine Çinli yetkili getirilmiştir. 20 kişiden oluşan Çinli işçi hizmete başlamıştır. (27)
Çin hükûmeti yine yakında çok miktarda para sarf edip, Kaşgar şehrinin doğu kısmına yerleşen Arslanbağ bölgesine özel olarak yabancı radyo dalgalarını önleyecek parazit oluşturma istasyonlarının kurup, faaliyete geçirişlerdir. Bununla beraber Doğu Türkistan’ın güney vilayetlerinde Uygur dilinde yayın yapan yabancı ülke yayınlarını dinlemek mümkün olmamaktadır.(28)
Bu yılın 4. ayın 7. günü Kaşgar yerel hükûmet organları bölgesel bildiri yayımlayıp herhangi bir kişinin dış ülke muhabirlerinin ziyaretlerinin kabul etmeyi yasaklamıştır.(

[İlteriş Kağan]

29)
Çin hükûmeti ideoloji sahasındaki millî bölücülüğe karşı mücadeleyi yaygınlaştırma gereğince tekrar eğitim hareketi başladığından beri yasa dışı yayın ve haberleri temizleme bahanesiyle sayısız gazete, dergi ve kitapları toplattırıp yakmışlardır. Muhabirimizin Urümçi’den gönderdiği habere dayanıldığın-da 28 Mart günü Urümçi şehri toplum Güvenliği Bürosu birlikte Urümçi şehrinin Dong Şen bölgesindeki çöp ayrıştırma meydanında geçen birkaç gün boyunca kitap, gazete, dergi, teyp ve video kasetlerine karşı yürütülen “temizleme” süresince toplanılan binlerce adet kitap, ga-zete, kaset ve dergi meydanlarda yakılmıştır. Nisan ayının ilk 10 günü içinde Kaşgar bölge-sinde “karşıt Ağırlıktaki yasadışı neşriyatları temizleme” bahanesiyle 10 binden fazla kitap toplanmıştır.(30)
Doğu Türkistan’da “ideoloji sahasında millî bölücülüğe karşı mücadeleyi yaygınlaş-tırma gereğince tekrar eğitim alma” hareketi başladığından beri internet ağına olan nezaretçi-lik oldukça fazlalaşmıştır. Çin hükûmeti Doğu Türkistan’ın bütün şehirlerindeki Uygurlar tarafından açılan “internet kahvehaneleri”ni düzene sokma bahanesi ile mecburî olarak ka-patmışlardır.
Mart ayının ortalarında Kaşgar şehrinde 6 Uygur genç, “Yasaklanmış karşı gö-rüş mahiyetli yabancı ülke internet sahifelerini gördü.” Şeklindeki suçlama ile Çin polis ma-kamları tarafından gözaltına alınıp, birkaç gün hapsedilerek sorgulanmıştır.(31)
Mart ayının sonunda Çin hükûmeti Pekin’den özel uzmanlar getirtip, “650 İstasyon” denilen istasyonu kurup, Doğu Türkistan’da internet ağına yönelik gizli mazeret etme sistemini yerleştirmiştir. Muhabirimizin gönderdiği haberden anlaşıldığına göre, Doğu Türkistan sınırları içinde dış ülkelerden dağıtılan Uygurca internet sahifeleri değil, Çince ve İngilizce dillerdeki 200 den fazla dış ülke internet sayfaları (Çin hükûmetinin dili ile söylendiğinde: Yasaklanmış karşı görüş mahiyetli internet sayfaları)da açılmamaktadır.(32)

5) Çin Hükûmeti, Din Adamlarını Siyaseti Teşvik Etmeye Zorlayıp Cami Ve Mescitleri Siya-sî Propaganda Merkezleri Haline Çevirmeye Çalışmaktadır:

Çin hükûmeti ezelden beri, Doğu Türkistan’da Uygurlara karşı yürütmekte olduğu si-lâhlı bastırma siyasî takip ve yasaklamaların asıl çoğunu dinî sahaya yönelte geldi. “11 Eylül olayı”ndan sonra bu tür bastırma ve sindirme olayları daha da fazlalaştı. Uygurların Müslü-man halk oluşu, Çin hükûmeti için iyi bir bahane oldu. Yeni yıl girdiğinden beri başlayan “i-deoloji sahasındaki millî bölücülüğe karşı mücadele gereğince tekrar eğitim alma” hareketi süresince dinî sahaya karşı daha da sert ve yeniden takip usulü ve yasaklama tedbirleri yürüt-mektedir. “Vatanperverlik eğitimi” verme bahanesi ile dinî zatları toplayıp onları mescitlerde hükûmetin siyasetlerini, hatta dinsizliğini teşvik etmeye mecbur bırakmaktadır. 1 Mart günü Urümçi şehri yerel hükûmetinin ileri gelenleri toplayıp dinî zatlara karşı millî bölücülüğe karşı “vatanperverlik eğitimi” vermeyi nasıl sürdürecekleri konusunda özel müzakere yürüt-müştür. Yakında şehir Parti Komitesinin Muavin Sekreteri He Yiming bir konuşmasında “dinî zatları Sinkiang’ın (Doğu Türkistan) faaliyetlerine ve şimdiki ihtiyaçlara uygun gelecek tarz-da fetvaları daha fazla vermeleri için zorlamaya, onlarda dinî sahadaki bölücülüğe karşı bi-linçlendirme ve de onların vatanperverlik hissini güçlendirmek gerek…” demiştir.(33)
4 Mart’da Kaşgar şehrindeki ideologi sahasındaki millî bölücülüğe karşı mücadeleyi yaygınlaş-tırma gereğince açılan seferberlik toplantısında şehir parti komitesinin sekreter yardımcısı Jiang Jien konuşmasında: “Öğretim görevlilerinden dinî faaliyetle uğraşanlar sert şekilde ce-zalandırılacaktır. Öğrenciler dinî faaliyetle uğraşsalar (namaz kılsalar) anne babası ve öğret-meni de birlikte cezalandırılır.” demiştir.(34)
Ocak ayının sonunda Kaşgar’da açılan “3.Dereceli Memurlar Toplantısı”nda şehir par-ti komitesinin sekreter yardımcısı Jiang Jien dinî mesele üzerine yaptığı konuşmasında “din işlerini yönetmeye ait türlü maddeleri ve millî rehber konumundaki memurların camilerle alaka kurma yöntemlerinin kesinlikle ve sıkı faaliyete geçirmek, din adamları, dinî faaliyetler ve dinî toplantıları yönetmeyi hakiki şekilde güçlendirip, dinî işlere nezaret etme birliğinin kurulmasını gerçekleştirip, dinî sosyalizm cemiyeti ile uygun hale getirmeye yöneltmek la-zım” demiştir.(35)
Muhabirimizin Urümçi’den gönderdiği habere göre, ideoloji sahasındaki millî bölücülüğe karşı durma gereğince düzenlenen “vatanperver dinî zat”ların ilk karar “tekrar eğitim alma” kursunu bitiren 213 kişi “vatanperver” İslam dinî mensubu 29 Mart günü, Urümçi’den evlere dönen okul bitirme münasebeti ile düzenlenen veda toplantısında Uygur Bölgesi Birlik Bölü-münün Başkanı Zhong Yujong bir konuşma yaparak, okul bitiren bu “vatanperver dinî zatla-rın memleketlerine döndükten sonra, imamlık yapmak için hutbeye çıktıklarında, partinin siyasetlerini korumak hakkındaki sözleri ve devletin batıya açılma politikasına faydalı sözleri fazlaca söylemesini, bununla beraber, millî bölücülük ideolojisi, dinî asabiyetçilik ve yasa dışı dinî faaliyetleri çokça tenkit etmesini talep etmiştir. (36)
Çin hükûmeti namaz kılma, oruç tutma ve dinî ders almaya benzer en normal dinî faaliyetleri de “yasa dışı dinî faaliyet” diye-rek yasaklayıp, Uygurları dinsizleştirmeye çalışmakta ve cezalandırmaktadır. Müslümanların yılda bir gelen mübarek kurban bayramının namaz kılınacağı gün Kaşgar şehrinin Koğun Yezisi bölgesinde köyün mahalli idarecileri köy sınırları içindeki 300 den fazla kişiyi bayram namazı kılmamaları için mecburî olarak mahalli yönetim merkezine toplayıp alıkoymuştur. (37) Şubat ayının sonlarında Kaşgar vilayeti sınırları içinde yürütülmekte olan “Eğitim ve öğretim sahasındaki millî bölücülük faaliyetlerini açıklığa kavuşturmak ve öğretmenler birli-ğini düzene sokmak” adı altında siyasî hareketle Feyzabat nahiyesinin Şaptul Yezisi (Şeftali Köyü) 12 öğretmene “dinî faaliyete katıldı.” Diyerek ceza verilmiştir. Bunlardan iki öğretmen görevden uzaklaştırılmıştır. Diğerlerinin birer maaşları kesilip eğitim sahasından çıkarılmıştır. (38)
Enformasyon Merkezimizin Hoten’den edindiği bilgiye göre 19 Mart günü Hoten nahiyesinin İslamabat köyündeki bir mahallede 50 yaşlarındaki bir çifti bayanın cenazesi kılınmıştır. Na-maza katılanlar çok olup, yer darlığı nedeniyle cenaze namazı, cenaze evini yanındaki ilkoku-lun beden eğitimi sahasında kılınmıştır. Gerçi burada hiçbir anormal olay olmadıysa da, bu iş hükûmet memurları tarafından Hoten vilayeti hükûmetine “Yasa dışı dinî faaliyet”, “Büyük suç unsuru olay” şeklinde rapor edilmiştir. Bununla beraber Hoten vilayetinden ve Hoten na-hiyesinden ardı-ardına inceleme heyetleri gelerek cenaze namazına katılanları maddî ve ma-nevî cihetten cezalandırılmıştır. O defa ki cenaze namazını kılmaya baş olan İslamabat köyü-nün baş imamı Celil Mahsum’a 2500 Yuen para cezası verilmiştir.
Çizgilik kentinin baş hatibi Eziz Mahsum’a 2000 Yuen para cezası, cenaze namazına katılan başka 23 kişiye 22’şer Yuen para cezası verilmiştir.
Böylece İslamabat köyündeki bütün dinî zatlar 4. ayın 18. gününden itibaren köye toplayıp 10 gün boyunca kendinî incelettirmiş “ideoloji değiştirme eğitimi” aldı-rılmıştır. Yukarıdakinden başka il memur mahkemesi İslamabat köyündeki eğitimden sorumlu memurları ve köy hükûmetindeki dinden sorumlu memurlar cezaya uğratılmıştır. (39)

Bundan başka Çin hükûmeti yakın yıllardan beri Doğu Türkistan’da Uygurların yeni-den mescitler yapmasını yasaklamakla beraber türlü bahane ve sebeplerle eskiden var olan mescitleri yıkıp Müslüman topluluğu dinî faaliyet ortamından mahrum bırakmaya çalışa gel-miştir. Bu durum bu yılda aynen devam etmektedir. Mesela yakınlardaki iki ay içinde Hoten nahiyelik dinî işler dairesi ve birlik bölümü, o bölgedeki mescitleri tekrar netleştirmeye çalış-mıştır. 4. ayın 15. gününde ay sonuna kadar olan 2 haftalık süre içinde Hoten nahiyesinde Yeni Bağ Merkezi camisi başta olmak üzere üç camiyi “okula yakın” bahanesiyle yıkmışlar-dır.(40)

[İlteriş Kağan]

6) Çin Hükûmeti, Uygur Maarifini Çinlileştirme Adımını Hızlandırdı:

Bu yıl 9 Mart’ta Uygur Bölgesi Parti Komitesinin Sekreteri Wang Leugen Pekin’de, bundan sonra Uygur okullarında ilköğretimin 3. yılından itibaren bütün derslerin Çin dilinde verileceğini deklare etti. Wang Leugen bunun sebebi üzerinde durarak : “Uygur dili şimdiki zamanevi fen-teknoloji ve maarife uymaz. Bu yüzden Uygur okullarının eğitim seviyesi dü-şük …” demiştir. (41)
Wang Leugen’in bu kararı geniş Uygur halkının millî iradesine hilaf olmakla kalmayıp, Çin’in kendisinin düzenlediği millî teorik bölge yasasındaki dil-yazı kul-lanma kaidelerinde temelden hilaftır.
Uygur maarifinin seviyesinin düşük olması, Wang Leugen’in söylediği gibi nasılsa, “Uygur dilinin geri”liğinden değil, olsa olsa temeli Çin hükûmetinin Uygur maarifi ile Çin maarifi gibi gözle bakmasından ve daha açık ifade ile, Uygur maarifine yapılan yatırımın az olmasına bağlıdır. Bu nedenle Çin makamlarının bu kararı çıkarması Uygur maarifine önem vermeyi maksat edinmiş olmayıp, tersine Uygur maarifini Çinlileştirme ve Uygurlara yönelik yürütüle gelen asimilasyonu hızlandırmayı maksat edinmiştir. Çünkü, millî dil bir milletin millî varlığının en köklü kısmının teşkil eder. Mili dilini kaybeden millet sonunda millî mev-cudiyetinden de kopar. Böyle misallere tarihte çokça rastlamak mümkündür. Yakında BDT Fen-Maarif Teşkilatı, Dünyadaki yok oluş girdabındaki diller el kitabını yayımladı.Orada dünyadaki 6000 çeşit dilin içerisindeki yok oluş girdabına yaklaşan 3000 çeşit dil gösterilmiş olup, bunların içine Uygur dili de dâhil edilmiştir.
Hülâsa olarak söylendiğinde, Çin hükûmeti Doğu Türkistan’daki Uygurların, insanlık hukukunu dilediğince çiğnemeyi sürekli olarak devam ettirmekte ve gitgide güçlendirmekte-dir. Çin’in bir takım kişilik hukuku anlaşmalarına imza atması uluslar arası camiayı aldatmayı maksat edinmiş olup, gerçekte Çin onun hiç birine riayet etmiş değildir. Bu yüzden Doğu Türkistan’ın içindeki ve dışındaki Uygur teşkilatları, bütün Uygurlar adına Amerika önderli-ğindeki demokratik devletler ve uluslar arası kişi hakları kuruluşlarının, Uygurlara karşı yürü-tülen siyasî takip ve sindirme hareketlerini durdurma hakkında Çin hükûmetine yinede sertçe baskı yapmasını talep ediyoruz. 6 Mayıs 2001

Faydalanılan Kaynaklar :

(1) Çin’in Xin Hua Haber Ağı, 2002 yılı 21 Ocak
(2) Xin Hua Haber Ağı, 2002 yılı 24 Şubat
(3) Sdfgsd
(4) Çin’in Xin Hua Haber Ağı, 2002 yılı 6 Şubat
(5) Çin’in Xin Hua Haber Ağı, 2002 yılı 6 Şubat
(6) Çin’in Xin Hua Haber Ağı, 2002 yılı 28 Ocak
(7) Çin’in Xin Hua Haber Ağı, 2002 yılı 4 Şubat
( Çin’in Xin Hua Haber Ağı, 2002 yılı 15 Ocak
(9) Çin’in Xin Hua Haber Ağı, 2002 yılı 22 Şubat
(10) D.U.A.T Elektronik Haber Namesi 2002 Yılı 29 Mart
(11) D.U.A.T 2002 Yılı 9 Nisan
(12) D.U.A.T Elektronik Haber Namesi 2002 Yılı 1 Nisan
(13) D.U.A.T Elektronik Haber Namesi 2002 Yılı 11 Nisan
(14) D.U.A.T Elektronik Haber Namesi 2002 Yılı 15 Nisan
(15) D.U.A.T 2002 Yılı 23 Nisan
(16) D.U.A.T 2002 Yılı 30 Nisan
(17) D.U.A.T 2002 Yılı 15 Nisan
(18) D.U.A.T 2002 Yılı 15 Nisan
(19) D.U.A.T 2002 Yılı 30 Nisan
(20) “Xinjiang Gazetesi” 2002 Yılı 13 Ocak, D.U.A.T 2002 Yılı 15 Ocak
(21) D.U.A.T 1 Nisan
(22) “Xinjiang Gazetesi” 2002 Yılı 1 Şubat
(23) “Xinjiang İktisat Gazetesi” 2002 Yılı 5 Şubat
(24) “Xinjiang İktisat Gazetesi” 2002 Yılı 9 Şubat
(25) D.U.A.T 2002 Yılı 9 Nisan
(26) D.U.A.T 2002 Yılı 28 Mart
(27) D.U.A.T 2002 Yılı 9 Nisan
(28) D.U.A.T 2002 Yılı 11 Nisan
(29) D.U.A.T 2002 Yılı 11 Nisan
(30) D.U.A.T 2002 Yılı 11 Nisan
(31) D.U.A.T 2002 Yılı 20 Mart
(32) D.U.A.T 2002 Yılı 5 Şubat
(33) D.U.A.T 2002 Yılı 4 Mart
(34) D.U.A.T 2002 Yılı 13 Mart
(35) D.U.A.T Arşiv
(36) D.U.A.T 2002 Yılı 3 Nisan
(37) D.U.A.T 2002 Yılı 20 Mart
(38) D.U.A.T 2002 Yılı 20 Mart
(39) D.U.A.T 2002 Yılı 25 Nisan
(40) D.U.A.T 2002 Yılı 26 Nisan
(41) D.U.A.T 2002 Yılı 24 Mart

Doğu Türkistan Enformasyon Merkezi

06.05.2002