Harzemşahlar Devleti

[erzurumlu25]

Orta Asya'da Harzem'de Muhammed Harzemşah tarafından kurulan bir islam devletidir.

* Kuruluş Tarihi: 1097
* Bölgesi: Orta Asya
* Kurucusu: Anuş Tekin
* Başkent: Gürgenç (Bugün Nukus)
* Yıkılış: 1230


Tarihi

Ceyhun ırmağının Aral gölüne döküldüğü yerin güney kesimleri Harzem adıyla anılır. Öteden beri burada hüküm sürenlere Harzemşah denilmiştir. Harzemşahlar sülâlesinin atası Anuş-Tegin isminde, Begdili Türk zümresine mensup bir kişidir. Anuş- tegin Selçuklu Sultanı Melikşah'ın saray hizmetinde bulunuyordu. Oğlu Kudbeddin Muhammed, Selçuklulara bağlı kalarak, Harzemşah unvanı ile bu bölgenin valiliğini üstlenmiştir Daha sonra başa geçen Atsız ve İl-Arslan devirlerinde hem Irak Selçukluları hem de Kara-Hıtaylarla mücadele edildi. Nitekim İl-Arslan, Sultan Sencer'in ölümü üzerine bağımsızlığını ilân etti Harzemşahların en büyük hükümdarı Alaaddin Tekiş'tir. Tekiş, önce Kara-Hıtaylar'ı, ardından son Selçuklu Hükümdarı II. Tuğrul'u yendi. Harzemşahlar kısa sürede sınırlarını Doğu Anadolu'dan Maverâünnehir'e kadar genişlettiler. Âdeta Selçuklu devletinin vârisi oldular. Karahanlı ve Kara-hıtay devletlerine son verdiler. Ancak bu parlak dönem uzun sürmedi. 1220'de bütün ülke Cengiz Moğolları'nın istilâsına uğradı. Celâleddin Harzemşah devleti yeniden toparlamak için uğraştıysa da başarılı olamadı. Ölümü üzerine Harzemşahlar Devleti tamamen ortadan kalktı.

Harzem devletinin doğuşu

Harzem bölgesinde Selçuklu devletine bağlı olarak merkezden atanan valilerle yönetilen bu eyalet Anuş Tekin zamanında serbest yaşamaya başlamışlardır. 1128’de Harzem valisi olarak atanan Atsız döneminde yarı bağımsızlık kazanmıştır. 1141 Katvan Savaşında Selçukluların ağır yenilgi almasıyla tamamen bağımsız kalma fırsatı doğmasına rağmen Oğuz soylu oldukları için Sencere bağlı kalmayı tercih etmişlerdir.

Harzemşahlar devleti: Selçukluların varisi ve Orta Asya'nın sahibi

Alaaddin Tekiş dönemi ve zirve

Alaaddin Tekiş dönemi her bakımdan en parlak olduğu dönemdir. Bu dönemde Irak, Azerbaycan, Karadenizin kuzeyi, Horasan ve Doğu Türkistan’ın bir bölümü ele geçirilmiştir. Alaaddin Tekiş kendisini Selçukluların devamı ve varisi olarak görmüş ve “Sencer” unvanını kullanmıştır. Abbasilerle iyi ilişkiler kurmuş; Batinilere karşı halifeyi savunmuşlardır.

Alaaddin Muhammed dönemi

Alaaddin Tekiş’in oğlu olan Alaaddin Muhammed döneminde Karahitaylara ve Batı ve Doğu Karahanlılar tamamıyla yok edildi. Gaznelileri yıkan Gurları yok ederek Pakistan ve Afganistanı topraklarına katmıştır. Alaaddin Muhammedin en büyük rüyası Çini ele geçirmekti. Fakat bu dönemde Moğollar Çini alarak büyük güç haline gelmişlerdi. Siyaset gereği Moğol tehlikesini görmüş ve Moğollarla iyi geçinmeye çalışmıştır. Moğollarla ticaret anlaşması imzalamıştır.

Otrar Faciası ve Moğol İstilası

Bir Moğol ticaret kervanının Harzemşah valisi İnalcık tarafından yağmalanması ve geri kalanlarının da sakallarının yakılıp geri gönderilmesi yüzünden Moğollarla ilişkiler bozulmuştur; bu olay tarihe OTRAR FACİASI olarak geçmiştir. Bu olayın özelliği; Türkler Moğolları üzerlerine çekmiş; Türk Dünyası üzerinde Moğol tehlikesinin başlamasına neden olmuştur. 1220’de başlayan Moğol istilası Harzem devletinin sonunu hazırlamıştır. cengizkhan ın görevlendirdiği askeri bir komutan la işbirlikçi bir kaç harzemli ve bir kaç moğol tüccar? görevleri harzemhahlar hakkında bigi toplamaktı bu konuyu moğollar bile kabul etti ve yayınladılar ama bizim ilhanlı uzantılılar bunu anlama güçlüğü çekiyorlar. cengizkhan çin hanedanlığını yok etikten sonra yeni yerler fethetmek zorundaydı çünkü çok büyük bir yağma ordusu vardı bunları beslemek barındırmak o günün şartlarında mümkün değildi. ortar bir bahaneydi o olmasydı bile bir başka sebeple cengiz'in çapulcu yağmacı vahşi serserilerine yeni yerler lazımdı bu bahaneyle saldırdılar... burada sorun şu harzemşahların hataları ... buhatalar yapılmasaydı cengizhan bu kadar büyürmüydü?

Otrar Faciası ve Moğol İstilası 2

Cengiz Han'ın Otrar' a saldırmak istemesi üzerine casusluk için gönderdiği ticaret kervanı pazar alanında kargaşa çıkartmış, Otrar valisi tarafından ticaret kervanındaki bir kişi hariç herkesin öldürülmesi yüzünden/bahanesiyle (o bir kişi müslüman olduğu için salınmıştır) Cengiz Han Otrar'a saldırmıştır.

Yassı Çemen Savaşının Sebebi

Harzemşahlar'ın Selçuklu Devleti'yle birleşip kendilerine karşı tehdit unsuru oluşturacağını anlayan Moğollar; Harzem askeri görüntüsü altında bazı Selçuk köylerini talan ettiler. Bunu Celaleddin Harzemşah'ın yaptığını zanneden Selçuk Sultanı; Celaleddin Harzemşah'ın köyleri talan etmediğini bildiren mektubuna inanmadı, bir süre sonra da araları açıldı. Bu esnada eski Ahlat Valisi Hacip Ali'de kaybettiği Ahlat Kalesi'ni yeniden ele geçirmişti. Bunu duyan Celaleddin Harzemşah, Ahlat Kalesini tekrar almak için Ahlat'ı kuşatınca Hacip Ali'nin dostluğunu kendi menfaatleri için ilerlettiği Selçuk Sultanı; Celaleddin Mengü Berti'den Ahlat kuşatmasını kaldırmasını istedi. Sultan Celaledddin Ahlat Kalesi'nin zaten kendisinin olduğunu, Hacip Ali'nin orayı işgal ettiğini söylediyse de Selçuk Sultanı onu dinlemedi. Bu mevzuu hakkında aralarında geçen sert mektuplar yüzünden aralarında savaş rüzgarları esmeye başlamıştı.

Harzemşahlar'ın yenilmesinin bazı sebepleri şunlardır: 1- Bir Türk ve Müslüman ordusu olan Harzemşahlar'ın bir başka Türk ve Müslüman ordusu olan Selçuklular'la savaşmak istememesi. 2- Yıllardır Moğollar'la savaştığı için yorgun olan Harzemşah ordusunun daha dinç olan Selçuklular'la savaşması 3- Sultan Celaleddin'in üvey kardeşinin savaşı terkedip Celaleddin'i yalnız bırakması. Derler ki: İki müslüman ordusu olan Selçuklular ve Harzemşahlar birbirleriyle savaşacaklarına birlik olup Moğol putperestlerine karşı yürüselerdi Moğollar bunca Müslüman'ı katledemeyeceklerdi...

Hanedanlığın Anadoluya Kaçışı

Moğollardan kaçan bir kısım halk ve Harzem soyluları Anadolu’ya sığınmak istemişler fakat nedense Anadolu Selçukluları 1230 Yassı Çemen savaşında Harzem hükümdarlığını yok etmiştir. Tarihçiler arasında, barış sağlansaydı Moğol istilasına karşı güçlü bir Türk Dünyası doğabileceği varsayımı yaygındır.

Bundan sonra Orta Asya’da Moğol istilası başlamış; Türk Dünyası, birikimi ve medeniyetinde büyük tahriplere yol açmıştır. Bugünkü Orta Asya oluşmasında 1220 Moğol istilası temel belirleyici olmuştur.
[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]