DEDE KORKUT

[İlteriş Kağan]

Türklerin masalcı dedesi! Türk'ün geleneklerini, göreneklerini,adetlerini,inançlarını, başka uluslardan farklarını velhasıl sosyal karakterini masallarına işleyen,onu günümüze kadar güzel bir üslup içinde yaşatarak getiren büyük sanatçı!..


Ne doğduğu yıl bellidir, ne de öldüğü yıl... Hatta yaşadığı yüzyıl bile tartışmalıdır. Masallara karışmış bir masalcıdır Dede Korkut... Ama canlıdır. Nesre benzeyen şiiri, şiire benzeyen nesriyle bezeli hikayeleri, günümüzde yazılanlardan bile daha diri, daha hayata yakındır.



KESİN NE ZAMAN YAŞADIĞI BİLİNMEMEKTEDİR



Bazı araştırmacılar, Hz. Peygamberin çağında yaşadığını söylerler ve eserleri içinde, bu fikirlerini perkiten bölümler gösterirler. Bazı araştırmacılar, Uzun Hasan döneminde yaşadığını savunurlar ve eserlerinde, Uzun Hasan'ın yaptığı savaşları ve savaştığı kavimleri düşüncelerine kanıt olarak gösterirler. Bazı araştırmacılar da Oğuz Türklerinin masalcı ve destancısı olduğuna inanır, bu düşüncede olanlar, bugün elimizde mevcut 12 destan-hikayesinden, kendi fikirlerini ispat edecek belgeyi bol bol bulurlar.



Eğer bir sanat eseri, her çağın insanlarının hayatlarına, düşüncelerine denk düşüyorsa, ölümsüz demektir. Dede Korkut destan-masalları böylece gerçek bir sanat eseri olduklarını çağımıza kadar tazeliğini yitirmeden gelmeleriyle ispatlamışlardır.



Pertev Naili Boratav, Dede Korkut Masalları için İslam Ansiklopedisine yazdığı makalede, bu masalların 15. yüzyılın ikinci yarısında Akkoyunlular tarafından yazıya geçirildiğini hatırlattıktan sonra, elimizde mevcut metinlerde iki ayrı dönemin olayları bulunduğunu işaret ediyor.



DEDE KORKUT MASALLARINI BİR AKKOYUNLU OZAN ELE ALMIŞTIR



OĞUZ Türklerinin Sır-Derya kuzeyindeki vatanlarında 9.-11. yüzyıllar arasında geçirdikleri hayatları, bu masal-destanlara yansımıştır. Bir de bu masal-destanlar, yazıya geçirdikleri 15. yüzyılın Akkoyunlu beyliğinde oluşmuş olayları kapsamaktadır. Dede Korkut masallarının temeli, Oğuz Türklerinin hayatları üzerine oturtulmuştur ve bu dönemin örf,adeti gelenek ve göreneklerini yaşayışlarında sürdüren Akkoyunlular, masalları yazılı biçime sokarken, bazı hikayeleri, o günlerin olayları üzerine oturtarak adapte etmişlerdir.



Dede Korkut masallarını kaleme alan Akkoyunlu Ozan, herhalde yüksek bir edebi bilgiye ve maharete sahipti. Belki kendi düşüncelerini de bu masallara katarak onları zenginleştirmiş, adeta yeniden hayata kavuşturmuştur. Vatikan Kitaplığındaki en eski nüshasında ''Korkut Ata Ağzından, Ozan Aydur'' kaydının bulunması bunun kanıtıdır.



Dede Korkut'un hayatı üzerinde kurulmuş bir efsaneye göre, Dede Korkut, Afrika taraflarında doğmuş, yaşamış ve günün birinde kendisine bir mezar kazıldıığını görmüştür. Ölümden kim korkmaz! Dede Korkut da bu mezardan ve mezar kazıcılarından kurtulmak için diyar diyar kaçmış, her gittiği yerde mezarını ve kazıcılarını kendisini bekler görünce daha da uzaklara gitmiş ve sonunda Sır-Derya nehrinin ağzına yakın bir yere gelip hırkasını suya yatırmış ve burada tam yüz yıl yaşamış.



Bazı önsözlerde, Dede Korkut'un Peygambere elçi gönderildiği yazılıdır. Bu eklemelerin, Türklerin İslamiyeti kabul ettikleri yıllarda yapıldığı sanılıyor.



DEDE KORKUT'UN GÜNÜMÜZE KADAR12 HİKAYESİ GELMİŞTİR



Dede Korkut, Oğuz Türklerinin ''Bilicisi''olarak tanınır. Nitekim kendisi: ''Oğuz halkının başına hayır gelesini, şer gelesini dedim...''diyerek, söylediği hikmetlerle Oğuz Türklerine yol gösterdiğini açıklıyor ve bir Şaman olması ihtimalini kuvvetlendiriyor. Şamanlar, aynı zamanda ozan oluyorlar, geçmiş zamanların hikayelerini anlatıyorlar, gerçekten haber veriyorlardı.
Dede Korkut'un günümüze kadar gelen 12 hikayesi şunlardır:
1- Derse Han oğlu Boğaç
2- Salur Kazan'ın evinin yağmalanması
3- Bay Büre beğ oğlu Bamsi Beyrek
4- Kazan oğlu Uruz'un tutsak olması
5- Deli Dumrul
6- Kazılık Koca oğlu Yeğenek
7- Kanlı Koca oğlu Kan Turalı
8- Depe-Göz
9- Beğil oğlu İmren
10- Uşun Koca oğlu Zegrek
11- Salur Kazan'ın tutsak olması
12- İç-oğuza, Taş-oğuzun başkaldırması

Bu hikayelerin 8 tanesi, iç ve dış savaşlara aittir. 2 tanesi aşk macerasını dile getirir. 2 tanesi de mitolojiktir. Fakat hepsi birden, Türk dünyasını en gerçek biçimde yansıtır. Üstün bir anlatım gücü, destansı bir üslup, yaşayan diri bir Türkçe ile Türk soyunun kahramanlığı, uygarlığı, ahlakı, dini gelenekleri ve yaşamları dile getirilir. Türk mitolojisinin kaynağı Dede Korkut masalları, destanlarıdır...