DEVLET BÜTÇESİ DERS NOTLARI

[İlteriş Kağan]

DEVLET BÜTÇESİ DERS NOTLARI
ÜNİTE:8
TÜRKİYE DE BÜTÇE HAKKININ VE BÜTÇE İLKELERİNİN GELİŞİMİ
-Vergilemede net gelir yönteminin uguklandığı dönem 1. Orhan dönemdir.
-1.Murat zamanında ilk ilk maktu(sabit miktarlı,yani fiktif) vergi uygulanmasına başlanmıştır.
-2.Beyazid zamanında tekalif-i örfiye adlı örfi vergilerin alınması yoluna gidilmiştir.Tüm örfi vergiler, bu vergilerin dağıtıldığını belitten tevzi defterleinde gsterilirdi.
-4.Selim(Yavuz) , bakı kulları adlı(israfi önlemek için) yeni bir denetçi memur örgütü kurulmuştur.
-1.Süleyman(Kanuni) döneminde Kavanin-i Süleyman adlı kanunlarla maliyeye, eğitime ve örgütlenmeye ilişkin düzenlemeler yapılmıştır.
-Tanzimat öncesi malı sisteminin genel özellikleri:Kamu gelirleri, şeri vergiler ve örfi vergiler olarak ikiye ayrılır.
a)Şeri vergiler:İslam hukuku esasına dayandırılan vergilerdir;zekat, öşür, haraç ve cizyeden oluşurlar.
b)Örfi vergiler:Savaş gibi olağanüstü harcamaları karşılamak ya da idari ve yerel ihtiyaçları gidermek üzere konulan vergilerdir.
-Tımar sistemi, hem gelir hem de gider toplama sitemidir.
-Osmanlıda ürünün onda birinin vergi olarak ödenmesi vergisine ÖŞÜR VERGİSİ denir.
-Osmanlı devletine ait ilk bütçe 1524-1525 mali yılı içi düzenlenmiştir.
-Mali sistemde ve yönetimde bugünkü merkeziyet yöntemi Tanzimat ile başlamış ve eski deftedarlık örgütleri, Tanzimattan bir yıl evvel 1838 de yerini Maliye Nezaretine bırakmıştır.
-1839 Tanzimat Fermanı ilk kez herkesten iktidarına göre vergi alınmasını öngörmüştür.
-1859 da bir Islahat-ı Malıye Komisyonu kurulmuştur.
-1875 yılında Adalet fermanı yayınlandı.
-Ülkemizde bütçe hakkının yaşama geçirilmesi 2.meşrutiyetle gerçekleştirilebilmiştir.
-Ülkemizde bütçe hakkının ilk kez kabul ve ifade edildiği belge 1876 Anayasası olmuştur.
-Islahat Fermanı:Ülkemizde sınıf ve mezhep ayrımına gidilmemesini sağlayan belgedir.
-Türkiye de gerçek anlamıyla düzenlenen, onaylanan ve uygulanan ilk bütçe 1909 yılına aittir.
-1921 Anayasasında bütçeye ilişkin ayrıntılı hükümleri yoktur.Bu anayasa ile bütçe tam ve açık olarak ifade edilmiştir.Sadece 2 maddesi bütçe gelir ve giderine ilişkin genel hükümleri içermektedir.
-1924 Anayasası , Bütçe hakkına ayrıntılı yer veren ilk anayasadır.Bu anayasa ile bütçe hakkı tam ve açık olarak ifade edilmiştir.Türkiye de kesin hesap kanun tasarısının TBMM ne sunulmasu sürecini, o yılın sonundan başlayarak en geç ikinci yılın kasım ayı başına kadar olarak belirleyen Anayasadır.Bütçe kanununun geçerliği 1 yıldır.Sayıştay bütçeyi denetlemekle görevlidir.Cumhurbaşkanının bütçe kanunu veto edemeyeceği hükmü ilk kez 1924 Anayasası ile konmuş ve bundan sonraki tüm Anayasalarımızda yer almıştır.
-1961Anayasave bütçe:Bu anayasa ilk defa refarandumla(halkoyu) ile kabul edilmiş ve Anayasa Mahkemesi kurulmuştur.Genel ve katma bütçe tasarıları ile milli bütçe tahminlerini gösteren rapor mali yılbaından en az 3 ay önce TBMM ne sunulur.TBMM ne sunulan bütçe tasarısı önce Bütçe Karma Komisyonuna verilir.Karma komisyon 35 milletvekili ile 15 cumhuriyet senatosu üyesinden kurulur.Bu üyelerin en az 30 u iktidar grubuna mensup olmalıdır.Sayıştay bütçeyi dentlemekle görevlidir.Kesin hesap kanun tasarıları, malı yılın sonundan başlayarak en geç 1 yıl içinde TBMM ne sunulur.TBMM ne sunulan bütçe tasarısı Bütçe Karma Komisyonu tarafından kabul edildikten sonra, önce genel kurula sunulur.



-1982 Anayasası ve Bütçe:Bu anayasa da refarandumla kabul edilmiş,1961 Anayasası ilkelerine sadık kalınmış, ancak bütçe ile ilgili düzenlemeler ayrıntılı hale getirilmiştir.Genel bütçe ve katma bütçe yasa tasarıları mali yılbaşından en az 75 gün önce TBMM ne sunulacaktır.Bütçe Komisyonu 40 üyeli olacak ve iktidar grubuna en azTBMM ne sunulacaktır.1982 Anayasasında yapılan asıl öemli değişiklik kkesin hesap kaununu ile ilgilidir.Kesin hesap kanunu tasarısı ilgili yılın bitiminden itibaren en geç 7 ay sonra Bakanlar Kuruluna sunulacaktır.1982 Anayasası ile özel mülkiyette bulunan taşınır ve taşınmaz malların kamulaştırılması süreci detaylı hale getirilmiştir.






ÜNİTE:9
5018 SAYILI KANUN ÇERÇEVESİNDE TÜRKİYE DE KAMU KESİMİ
-Genel bütçe:Türkiye de genel bütçe ; yasama, yürütme ve yargı organlarının bütçesi anlamına gelir.
-Yasama organı TBMM dir.
-Merkezi yönetim bütçe süreci genel ve özel bütçelerle, mahalli idareler ve düzenleyici ve denetleyici kurumların bütçelerinden oluşur.
-Özel bütçeli idareler:Yarı kurumsal mal ve hizmet üretirler.Buna örnek olarak Sivil havacılık genel müdürlüğü, gençlik ve spor müdürlüğü, ve üniversiteler.Özel bütçeli kuruluşlar, ayrı tüzel kişiliğe sahiptirler Bütçeleri ilgili bakanlık bütçesi ile görüşülür.Hesap ve işlemlerin hakkında kendi özel kuruluş yasalarındaki hükümlere tabidirler.Yöneticileri yetkilerini devralmaz, yasadan dogan hakları vardır.Belli ölçüde özerkliğe sahiptirler.2006 mali yılı itibariyle özel bütçeli idare sayısı 101 olup bunlardan 53 tanesi yüksek öğretim kuruluşlarıdır.Özel bütçeli kuruluşların gelir fazlaları vergi dışı gelirler genel bütçe içinde yer alır.Özel bütçeli kuruluşlara yapılan hazine yardınmları, Maliye bakanlığının transfer harcamaları içinde yer alır.
-Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar:Bu kurumlar özel kanunlarla kurul, kurum ya da üst kurul şeklinde teşkilatlanmış kurumlardır.Bu kurumlar ;
Radyo Televizyon üst kurulu, telekomünikasyon kurulu,spk,bddk,tütün ve tütün mamulleri ve alkollü içkiler piyasası düzenleme kurumu olmak üzere sekiz adettir.
-Mahalli idareler:Yerel yönetimler,yerel nitelikteki ortak ihtiyaçları karşılamak üzere kurulmuş, karar organları seçimle işbaşına gelen, tüzel kişiliğe sahip yönetim birimleridir.Yerel yönetimlerin kuruluş , görev yetkileri kanunla düzenlenir. Yerel seçimler 5 yılda bir yapılır.Bu yönetimlere görevleriyle orantılı gelir kaynakları sağlanır.İl düzeyinde ortak ihtiyaçları karşılayan ve genel karar organları seçmenler tarafından seçilen idarelere il özel idaresi, belediye halkının ortak hizmetlerini karşılayan kamu tüzel kişilerine belediye adı verilmektedir.
a) İl Özel İdareleri:İlin ortak hizmetlerini karşılamak üzere kurulan il özel idarelerinin esası 1913 Tarihli geçici bir kanuna dayanmaktadır. 1987 de yapılan değişiklikle bu günkü haline almııştır. Ülkemizde 81 tane il , dolayısıyla da 81 tane il özel idaresi bulunmaktadır.Genel bütçe gelirlerinin% 1.12 si il özel idarelerine, nüfus kriterlerine göre dağıtılmaktadır.Ayrıca , il özel idareleri,1985 yılından itibaren belediyeler tarafından tahsil edilen Emlak vergisinin % 15 ini almaktadır.Valiler tarafından hazırkandıktan sonra il daimi encümenine sunulan il bütçesi, burada incelenir ve encümen, görüşünü bir tutanakla il genel meclisine sunar.Kabul edilen bütçe, genel bütçe yılına paralel olarak 15 gün içinde vali tarafından İçişleri bakanlığına göderilir.İçişleri bakanlığı bütçeyi 30 gün içinde onaylamak zorundadır. Bu süre içinde onaylanmazsa, onaylanmış kabul edilir.
b)Belediyeler:Nüfusu 5000 i aşan her yerde, gerekli işlemler yerine getirildiği takdirde belediye idaresi kurulabilir.Ayrıca, nüfus koşuluna bakılmaksızın,il ve ilçe merkezlerinde de belediyeler kurulmaktadır.Belediyelerin en önemli gelir kaynağı bütçe gelir vergilerinden aldıkları %6 lık vergi payıdır.Belediye bütçeleri, mahalllin en büyük mülki amirinin oayı ile kesinleşir.Mülki amir olan Vali, belediye bütçesinin bir örneğini bilgi vermek amacıyla İçişleri bakanlığına iletir.
c)Büyük şehir belediyesi:Sınırları içinde birden fazla ilçe bulunan belediyelerdir.Ülkemizde 2002 yılında 16 tane büyük şehir belediyesi bulunmaktadır.Büyük şehir belediyesi gelirleri içinde en büyük kalemi, il merkezinde yapılan genel bütçe vergi gelirleri tarafından ayrılan % 5 lik pay oluşturur.Belediyelerin topladığı Emlak verğisi hasılatının % 15 i il özel idarelerine aktarıldıktan sonra, kalan miktarın %20 si büyükşehir belediyelerine aktarılır.
-DÖNER SERMAYELER:Genel ve özel bütçeli kuruluşlara bağlı olarak çalışan ticari ve sınai nitelikte faaliyette bulunan fon işletmelerine döner sermayeli işletme denir.Örneğin;bir tıp fakültesinde tıp eğitimi yapılırken , sağlık hizmetleri personeli bu eğitimin yan ürünü olarak poliklinik ve yataklı tedavi hizmetlerini bir bedel karşılığı hastalara sunulabilir.Matbaa ve meslek okullarınada yan ürün olarak üretilen mal ve hizmetler pazarlanabilmektedir.Döner sermayeli işletmeler asıl kamu hizmeti sunulurken ortaya çıkan kapasıte fazlasını kullanmak amacıyla kurulurlar.Döner sermayeli işletmelere tahsis edilen döner sermaye fonu( ödeneği) işletmenin giderlerini karşılamak amacıyla verilir.Türkiyede genel bütçeli kuruluşlara bağlı olan döner sermayeli işletmeler;Milli eğitim bakanlığına bağlı meslek okulları, sağlık bakanlığına bağlı hastaneler, adalet bakanlığına bağlı cezaevleri ve tarım bakanlığına bağlı tarımsal işletmelerdir.Katma bütçeli kurulşlara bağlı olanlar ise; Üniversite hastaneleri ve orman genel müdürlüğüne bağlı orman işletmeleridir.Döner sermayeli işletmelr 1050 sayılı genel muhasebe kanunu ile yasal olarak mali sistem içinde düzenlenmiştir.
-BÜTÇE DIŞI FONLAR:Kendi özel yasalrı ile kurulan, kendi özel gelirleri ile kendi hizmetlerini görme amacı taşıyan fonlardır.2006 itibariyle,bütçe içi fon olarak yalnızca Dünya Bnkası kredilerinin kullanılmasında işlevi olan Destekleme ve Fiyat istikrar fonu kalırken,korunan 4 bütçe dışı fon; Sosyal yardımlaşma ve dayanışma teşvik fonu, tanıtma fonu, tasarruf mevduatı sigorta fonu ve özelleştirme fonudur.
-BÜTÇE İÇİ FON:Kaynakların tamamını veya bir kısmını bütçeden alan ve bütçede tertibi olan , ancak kullanımı diğer ödeneklere göre daha kolay olan fonlardır.
SOSYAL GÜVENLİK KURULUŞLARI
-Türkiye de sosyal güvenlik hizmetleri bütçe dışından yürütülmektedir.5018 sayılı yasada dört tane sosyal güvenlik kurıluşu sayılmaktadır.SSK,T.C.EMEKLİ SANDIĞI,BAĞ KUR ,TÜRKİYE İŞ KURUMU.
-Aktüeryel denge:Sigorta şirketlerindeki rizikoları ve burizikoların oranlarını hesaba katarak, toplam prim gelirleri ile ödemeleri arasında denge kurulmasıdır.
KAMU İKTİSADI TEŞEBBÜSLERİ(K.İ.T. )
-Türkiye de K.İ.T, İktisadı devlet teşekkülü(İ.D.T) ile Kamu İktisadı Kuruluşu (K.İ.K) nun ortak adıdır.
-İDT:Sermayenin tamamı devlete ait , iktisadı alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek üzere kurulan kuruluşlardır.Devlet malzeme ofisi,eti holding,makina ve kimya endüstrisi kurumu,torak mahsulleri ofisi, türkiye kömür işletmelri kurumu, Türkiye petrollei anonim ortaklığı, botaş, sümer halıcılık, el sanatları san. Ve tic. Aş,Teaş,Tedaş, çay işletmelri kurumu ve Tarım İşletmelri kurumu ve Türkiyeb Taş Kömürü Kurumudur.
-KİK:Sermayenin tamamı devlete ait olup , tekel niteliğindeki mal ve hizmetleri üretmek ve pazarlamak için kurulan kuruluşlardır.T.C.Devlet demir yolları(TCDD),Devlet hava meydanları işletmesi(DHMİ),PTT,Kıyı emniyeti ve gemi kurtarma işletmeleridir.Ülkemizde KİT ler yatırım ve işletme faaliyetlerini kalkınma planı, yıllık proğram ve bütçeye dayalı olarak yürütür.Teşebbüsler işletme ve yatırım bütçesi hazırlar.İşletme bütçeleri,KİT lerin kaynak- ödeme dengesidir.


ÜNİTE :10
TÜRKİYE DE MERKEZİ HÜKÜMET BÜTÇESİNİN HAZIRLANMASI VE TBMM DE ONAYLANMASI
-Bütçe dönemi:Bütçe uygulama dönemine mali yıl denir.Bu süre genellikle 1 yıldır ve takvim yılı ile aynı olmayabilir.Ülkemizde mali yılbaşı Meşrutiyet döneminde 1 mart idi. 1926 da 1 Hazirana,1944 de 1 ocak ve 1950 den itibaren 1 marta alındı.Mart ayının mali yılıbaşı olarak seçilmesinde en önemli etken parlementonun çalışma takvimidir.1981 yılında Genel muhasebe kanununda yapılan değişiklikle mali yılbaşı 1 ocaka tekrar alındı.Aynı zamanda 1982 anayasası ile parlementonun çalışma takviminin 1 eylül de başlaması kabul edilmiştir.
-Bütçe hazırlama süreci:5018 sayılı yasa gereği bütçe süreci Orta vadeli proğram hazırlık çalışmaları ile başlamıştır.Merkezi yönetim bütçesinin hazırlanma süreci orta vadeli proğramla başlamaktadır.Orta vadeli proğramı DTP hazırlamaktadır.
-Orta vadeli Mali plan:Orta vadeli mali plan bütçe hazırlık sürecinde yer alan ikinci belgedir.Orta vadeli mali planda yer alması düşünülen önemli unsur 2002 yılından beri uygulaması devam eden , ancak 5018 sayılı yasayla kurumsal kimlik kazanan ödenek tavanlardır.Belirlenmiş olan tavanlar kurumlar için ayrılmış olan maksimum kaynağı göstermektedir.Orta vadeli proğram ile uyumlu olmak üzere gelecek üç yıla ilişkin toplam gelir ve gider tahminleri ile birlikte hedef açık ve borçlanma durumu ile ödenek teklif tavanlarını içeren planlardır.Orta vadeli proğram mayıs ayına kadar görüşülüp kabul edilmesı gerekmektedir.Orta vadeli proğram, kalkınma planı, stratejik planlar ve genel ekonomik koşullar doğrultusunda makro ekonomik politikaları, hedefleri, gösterge niteliğinde n hazırlanan belgedir.
-Bütçe çağrısı ve Bütçe hazırlama rehberi:Bütçe çağrısı, maliye bakanlığı tarafından hazırlanır ve başbakanın onayıyla yayınlanır.Bütçe çağrısı çok genel esaslar çerçevesinde bütçe hazırlığına yer verir ve hazırlık çalışmalarının başlayabilmesi için gerekli felsefeyi açıklar.Bütçe hazırlama rehberi , maliye bakanlığı tarafından hazırlanır ve kuruluşlara gönderilir.Bütçe hazırlama rehberi; bütçe tekniğine göre o yıl bütçenin özelliklerini ayrıntılı olarak göterir.Yatırım genelgesi ve eki yatırım proğramı hazırlama rehberi ise devlet planlama teşkilatı müşteşarlığınca hazırlanmaktadır.
-Gider bütçesinin hazırlanması:Kamu kuruluşlarının bütçe tekliflerini hazırlamaları 1-13 Temmuz tarihleri arasında olacaktır.Bütçe hazırlama rehberinde istenen formlar genelde gider cetveli(Acetveli) ve gelir cetvelini(B cetvel) oluşturmak amacıyla istenen formlardır.Bunun yanında ilk kez 2006 yılı bütçe hazırlama süreci ile talep edilen Finansman Cetveli(F cetveli) de bütçe teklifinin içerinde yer almaktadır.
-Analitik bütçe sınflandırılması:Türkiyede 1970 öncesi Klasik bütçe snıflandırılması uygulanırken 1973-2003 yılları arası proğram bütçe sınıflandırılması uygulanmıştır.2003 yılında kuruluşlar hem proğram bütçe hem de analitik bütçeyi uygulamaya devam etmişlerdir.Kısaca analitik bütçe 2003 yılında uygulanmaya başlamış ancak 2004 yılında zorunlu hale getirilmiştir.Gelir bütçesini hazırlamak görevi Maliye Bakanlığının görevidir.Analitik bütçe sınıflandırılması:Kurumsal,fonksiyonel,finansman Tipi ve ekonomik sınıflandırma .
a)Kurumsal sınıflandırma:Bu sınıflandırmada amaç, siyasi ve idari sorumluluğun belirlenmesi ve proğram sorumlularının tesbitidir.Dört düzeyli bir kod yapısından oluşur.
b)Fonksiyonel Sınıflandırma:Bu sınıflandırma devlet faaliyetlerinin türünü gösterir.Devlet faaliyetleri ilem bu faaliyetlere yönelik harcamaların zaman serisi boyunca izlenmesini, uluslararası karşılaştırma yapılmasını sağlar.
c)Finansman Tipi Sınıflandırma:Yapılan harcamaların hangi kaynaktan (genel bütçe , katma bütçe döner sermayeler gibi) finanse edidiğini gösterir.Finansman tipinin belirlenmesinde ödemenin nereye yapıldığı konusu çok önemlidir.



d)Ekonomik Sınıflandırma:Bu sınıflandırma da , devletin görev ve fonksiyonlarını yerine getirirken yürüttüğü faaliyetlerin, milli ekonomiye ,piyasalara ve gelir dağılımına etkilerini planlamak, izlemek ve değerlendirmek hedeflenir.
-Devlet Planlama Teşkilatının(DPT) :1982 Anayasasında;Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmayı,özellikle sanayinin ve tarımın yurt düzeyinde dengeli ve uyumlu biçimde hızla gelişmesini, ülke kaynaklarının döküm ve değerlendirilmesini yaparak verimli şekilde kullanılmasını planlamak, bu amaçla gerekli teşkilatı kurmak devletin görevidir.
Türkiyede kalkınma planının yasama organınca(TBMM) onaylanması,kalkınma planının yasal niteliğini belirler.Türkiye kalkınma planları millet meclisi kararları niteliğindedir.DPT tarafından hazırlanan yıllık proğramlar yüksek planlama kurulunda görüşülerek Bakanlar Kuruluna gönderilir.Bakanlar kurulunda kabul eilen yıllık proğramlar kesinleşir.Yıllık proğrmlarda yer alan ilkeler icra planları ve yıllık proğram yatırım projeleri ile uygulamaya konur.DPT ce vize edilerek Maliye bakanlığına yollanan projeler, tahsis edilen ödenek miktarları ile beraber aynen ilgili hizmet proğramına bütçe ve mali kontrol genel müdürlüğünce yerleştirilir.Yatırım genelgesi ve eki yatırım proğramı hazırlama rehberi D.P.T tarafından hazırlanır.DPT, bütçede yer alancak yatırım harcamalarına ilişkin proje taleplerini inceleyen kuruluştur.
-Gelir Bütçesinin hazırlanması:Ülkemizde glir bütçesinin hazırlanmasında yetki ve sorumluluk Maliye Bakanlığı Gelir politikaları genel müdürlüğüne verilmiştir.Türkiyede gelir tahmininde, yargıya dayalı tahmin yöntemi, basit usul ve zaman serisi yöntemleri birlikte kullanılır.Gelir bütçesi hazırlandıktan sonra bütçe tasarısına B cetveli olarak eklenir.
1-Milli bütçe tahmin raporu:Anayasa geregi milli bütçe tahmin raporu bütçe yasa tasarısına eklenerek parlementoya sunulur. 1961 ve 1982 Anayasaları bunu açıkca belirtmiştir.Milli bütçe tahmin raporu, devlet planlama teşkilatı(DPT) tarafından hazırlanıp, bütçe maliye bakanlığınca hazırlanan bütçe yasa tasarısının başına eklenerek parlementoya sunulur.Raporun içeriği parlementoda incelenir ve parlementerlere bilgi verir.Raporda gelecek mali yıldaki kaynaklar ve bunların kullanılma durumları şematik olarak bir sayfada gösterilir.
2-Bütçe Gerekçesi:Bütçe ve mali kontrol müdürlüğünce hazırlanır.
3-Yıllık ekonomik rapor:Rapor maliye bakanlığı araştırma ,planlama ve koordinasyon kurulu başkanlığı tarafından hazırlanır, bütçe yasa tasarısına ekli olarak parlementoya sunulur.
4-Bütçe yasa metni:1982 anayasasına göre , devletin ve kamu iktisadı teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişi harcamaları yıllık bütçelerle yapılır.
5-Cetveller:A,B,C,E,H,İ,M,O(Ek ders konferans ve fazla çalışma ücretiyle muhelif ücret ödemelerini gösteren cetveldir.),P,T.K,V cetveli.
E Cetveli:Bazı ödeneklerin kullanımına va harcamalara ilişkin esasları içeren cetveldir.
C Cetveli:Devlet gelirlerinin yasal dayanağı.
-TBMM de Bütçenin görüşülmesi:1982 Anayasasina göre,bakanlar kurulu, genel ve katma bütçe tasarılarıyla milli bütçe tahminlerini gösteren raporu, mali yılbaşından en az 75 gün önce TBMM ne sunar.Bütçe tasarı ve rapor, 40 üyeden kurulu plan ve bütçe komisyonunda 55 gün içinde görüşülür.Komisyonun kabul ettiği metin TBMM genel kurulunda 20 gün içinde görüşülüp mali yılbaşına kadar karara bağlanır.Bütçe yasa tasarısı meclis genel kurulunda kabul edildikten sonra Cumhurbaşkanı tarafından onaylanacaktır.Cumhurbaşkanı tarafından onaylanan bütçe yasası Resmi Gazete de yayınlanarak 1 ocak da yürürlüğe girer.1924,1961 ve 1982 anayasalarımızda cumhurbaşkanının bütçe yasasını veto etme yetkisi yoktur.
-Geçici Bütçe:Bütçenin görüşülüp onaylanmasının mali yılbaşına kadar yapılamaması halinde, kamu hizmetlerinin durmaması için geçici bütçe uygulamasına gidilir.Geçici bütçe 6 ayı geçmez.Geçici bütçe uygulaması bazı sorunlara neden olur.Ülkemizde zorunlu nedenlerle geçici bütçe uygulamalarına gidilmiştir.1949 yılında mali yıl değiştiği için, 1965-1970 yıllarında bütçe reddedildiği için geçici bütçe uygulanmıştır.












ÜNİTE : 11
KAMU MALİ YÖNETİM VE KONTROL MASASI ÇERÇEVESİNDE BÜTÇENİN UYGULANMASI
-Maliye bakanlığı kuruluş amacı :1993 tarih ve 484 sayılı Kanun Hükmündeki kararnameye göre maliye bakanlığının kuruluş amacı, maliye politikalarının hazırlanmasına yardımcı olmak, maliye politikasının uygulanması, uygulamanın takibi ve denetlenmesini sağlamaktır.
-Maliye bakanlığı tekilatı:
a)Bakan:Bakanlık kuruluşunun en üst amiridir.
b)Müşteşar:Bakanın emrinde ve onun yardımcısıdır.
c)Müşteşar yardımcısı:Müşteşara yardımcı olmak amacıyla 5 müşteşar görevlendirebilir.
d)Ana hizmetler birimleri:
.Baş Hukuk Müşavirliği ve muhakemat genel müdürlüğü:devletin hukuk danışmanlığını ve muhakemat hizmetlerini yyürütür, hazine avukatlarının çalışma esaslarını belirler.
.Bütçe ve mali kontrol genel müdürlüğü:Kuruluşların bütçe hazırlık çalışmaları sırasında gözönünde bulunduracakları teknik ilkeleri belirler.
.Muhasebat Genel Müdürlüğü:Devlet muhasebesinin kurallarını koyar, devlet hesaplarının kayıtlarını tutar, saymanlık hizmetlerini yürütür, kesin hesapları inceler, tüm saymanlıklar bu genel müdürlüğe bağlıdır.
.Gelir Politikaları genel müdürlüğü:Gelir bütçesini hazırlamak, gelirleri toplamak, gelir politikasını hazırlayıp uygulamak maliye bakanlığı gelir politikaları genel müdürlüğünün görevidir.
.Milli Emlak Genel Müdürlüğü:Devletin gelir politikasını hazırlar ve uygular, gelir bütçesini düzenler, uluslararası vergi ilişkilerini yürütür, vergi yönetimini sağlar.
.Mali suçları araştırma kurulu:kara paranın aklanmasının önlenmesi için çalışmalar yürütür.
.Avrupa birliği ve dış ilişkiler dairesi başkanlığı:Bakablığın yurtdışı, uluslararası veya ikili münasebetlerini yürütmek, bakanlık görevleriyle ilgili konularda Avrupa birliği ile koordinasyonu sağlamakla görevlidir.
.Taşra teşkilatı:Deftadarlıktan oluşur.
.Bağlı Kuruluşlar:T.C.Emekli sandığı,Milli piyango idaresi, kefalet sandığı, gelir idaresi başkanlığından oluşur.
HAZİNE MÜŞTEŞARLIĞI
-Hazine müşteşarlığı Kuruluş amacı:1994 tarihli kanuna göre Başbakanlığa bağlı olarak çalışan Hazine müşteşarlığının amacı,ekomik politikaların tesbitine yardımcı olamak ve bu politikalar çerçevesinde hazine işlemleri, kamu finansmanı, kamu iktisadı teşebbüsleri ve devlet iştiraklari, ikili ve çok taraflı dış ilişkiler, uluslararası ve bölgesel ekonomik kuruluşlarla ilişkiler, yabancı ülke ve kuruluşlardan borç hibe alınması ve verilmesi, sermaye akımlarına ilişkin düzenleme ve işlemlerin yapılması bankacılık ve sermaye piyasası, yurt dışı müteahhitlik hizmetleri, yatırım teşvik faaliyetlerini düzenlemek, uygulamak, uygulamanın izlenmesi ve gekliştirilmesine ilişkin esasları belirlemek, kamu borç portföyü, hazine garantileri ve hazine alacakları ilgili analiz ve risk değerlemsi yapmak.Ülkemizdec hazine işlemleri Hazine Müşteşarlığı tarafından yürütülür.
-Kamu Finansmanı Genel müdürlüğü:Hazine müşteşarlığına bağlı, kamı maliyesi ve devlet bütçesi açısından önemli bir görev üstlenmiştir.
Görevleri:
a)Devlet giderlerinin gerektirdiği nakti sağlamak,
b)Devletin genel bütçe ile ilgili yurt dışı ödemelrini yapmak,
c)Devlet tahvili, hazine bonosu ve diğer iç borçlanma senetlerini çıkarmak,
c)Devletin iç borçlanmasını sağlamak.


-Bütçe ve Hazine İşlemleri:Devletin bütün gelir ve giderleri arasındaki dengesizliklerin giderilmesine hazine işlemleri denir.Hazine:Devlet bütçesinin uygulanmasına ilişkin işlemleri yapan, devlete ait paraları, kıymetli maden ve eşyayı, hisse senetleri ve tahvilleri saklayan ve yöneten kuruluştur.
a)Kamu gelir ve giderlerinin yer bakımından denkleştirilmesi:Ülke içinde gelir fazlası olan yerlere para gönderilmesi gerekir. Buna nakit hareketleri denir.Nakit hareketlerini Merkez bankası, onun olmadığı yerler de Ziraat Bankası yürütür.
b)Kamu gelir ve giderlerinin zaman bakımından denkleştirilmesi:Bu dengesizliklei giderebilmek için Hazine, kısa vadeli hazine bonoları ve devlet tahvilleri çıkararak iç sermaye piyasasından borçlanma ya da emanet paralardan yararlanma yoluna gidilebilir.
Hazinenin Kaynakları
-Hazinenin Kaynakları:Hazinenin en önemli ve normal geliri vergilerdir.Hazine, Kamu gelir ve giderlerini zaman bakımından dengelemek için Hazine bonoları, merkez bankası avansları, altın ve döviz karşılığı avanslar, emanet paralara başvurulması, hazinenin bankalardan yaptığı borçlanmalar gibi kaynaklara başvurulacaktır.Bakanlar, kamu kaynaklarının, etkili, ekonomik ve verimli kullanılması konusunda başbakan ve TBMM ne karşı sorumludur.
-Hazinenin kısa vadeli kaynakları:
1-Hazine bonoları:1 yıl süreli borç para almak.faizleri vergi ve resimdeen muaftır. Hazine ,hazine bonolarından ayrı olak çeşitli yasaların verdiği yetkiye göre çeşitli bonolarda ihraç edebilmektedir.Bunlar şöyle sıralanabir:Müteahhit Bonoları,Garanti bonoları,Kefalet bonoları,Olaganüstü hallerde çıkarılabilecek bonolardır.
2-Merkez bankası avansları: 1994 tarihli yasa ile;miktari cari yıl genel bütçe ödenekleri toplamının bir önceki malı yıl genel bütçe ödenekleri toplamını aşan tutarınnın % 12 sini geçmeke üzere hazineye kısa vadeli bie avans açabilmekteydi.Bu oran 1996 yılı için %10, 1997 yılı için %6, 1998 yılı ve izleyen yıllar için %3 olarak belirlenmişti. Hazinenin uzun vadeli tahvil çıkararak borçlanmaya başvurması.Tahvillerin bonolardan farkı 1 yıldan uzun vadeli olmasıdır.Merkez bankasının hazineye kısa vadeli avans açması 2001 yılı itibariyle yapılamaz hale gelm,iştir.
GİDER BÜTÇESİNİN UYGULANMASI
-Ödenek işlemleri:Maliye bakanlığınca vize edilen ayrıntılı harcana proğramları ve serbest bırakma oranlarına görev kullanılır.Taşra teşkilatının harcama yapabilmesi için merkezi yönetimin ödenek gönderme belgesi yollaması gerekir.Bu harcamalar, maliye bakanlığı tarafından ekonomik koşullara bağlı olarak harcamacı kuruluşlara kullandırmayabilir.Bu işleme ödeneklerin bloke edilmesi denir.
-Harcama yetki belgesi: mahalli idarelerde, içişleri bakanlığının uygun görüşü alındıktan sonra, diğer idarelerde ise maliye bakanlığının uygun görüşü alınır.
-Muhasebe yetkilisi:Muhasebeden sorumlu yetkili
3-Ödenek miktarındaki değişiklikler:Mali yıl içinde ödeneğin yetmemesi durumunda,kamu idareleri, bütçelerinde yer alan ödeneklerin üzerinde harcama yapamaz.Seferberlik , savaş, olağanüstü durumlarda Milli savunma bakanlığı, jandarma komutanlığı ve sahil güvenlik komutanlığı ödenek toplam miktarlarını aşmamak üzere kullabilirler.mali yıl içinde çeşitli nedenlerle ödeneğin yetmemesi durumunda şu işlemlere başvurulabilir:
a)Aktarmalar:Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, tertibindeki ödeneğin % 5 ine kadar aktarma yapabilirler.Yedek ödenekten aktarma yapmaya Maliye bakanlığı yetkilidir.Bölüm içi aktarma yapabilmek için maliye bakanlığının izni gerekir.
b)Bütçe ödeneklerinin arttırılması,
-Gider yapma aşamaları:
a)Yüklenmeye girişilmesi:Ertesi yıla, gelecek yıllara yaygın yüllenmeler.
b)Harcama talimatı verilmesi:

c)İşin gerçekleştirilmesi ,
d)Muhasebe yetkilisinin ödeme yapması.
-Gelir Bütçesinin Uygulanması:Gelirler , bütçe yasasının B cetvelinde yer alırlar.Bunların en önemlileri vergi gelirleridir.Vergiler 4 aşamadan geçerek toplanır.Bunlar;
a)Verginin Tarhı:Devletin vergi alacağını vergi oranlarına ve matrağa göre hesaplamasına verginin tarhı denir.
b)Verginin tebliği
c)Verginin tahakkuku:Verginin ödenmesi gereken aşamaya gelmesi.
d)Verginin tahsili:Tarh ve tebliğ edilen verginin ödenmesi gereken aşamaya gelmesine denir.
-BÜTÇE DÖNEMİNİN SONA ERMESİ VE HESAPLARIN KAPATILMASI
Bütçe dönemi sonunda hesapların kapatılması gerekir.Hesap kapatma yöntemleri şunlardır:
a)Hesap dönemi yöntemi(Egzersiz yöntem):2005 yılında tahakkuk etmiş bir gelir, bu yıl içinde tahsil edilmeyip 2006 yılıda tahsil edilirse, bu tahsilat açık tutulan 2005 hesaplarına geçirilir.
b)Yönetim dönemi yöntemi(jestiyon yöntemi)

ÜNİTE:12
TÜRKİYE DE BÜTÇENİN İDARİ,YARGI,YASAMA DENETİMLERİ´
-Türkiye de demokresinin ana organı Parlementodur.
-Türkiye de Bütçenin Denetim Türleri ve Kavramları
1-Bütçenin idari denetimi:Kamu kuruluşlarının keni bünyesinde bulunan mali kontrol yetkilileri aracılığıyla gerçekleştirdiği harcama öncesi kontrol ve iç denetçileri aracılığıyla yaptırdığı harcama sonrası denetimdir.
a) Harcama öncesi mali kontrol:Kamu kaynaklarının belirlenmiş amaçlar doğrultusunda kurallara uygun, etkili, ekonomik ve verimli şekide kullanılmasını sağlamak için oluşturulan kontrol sistemi ile kurumsal yapı, yöntem ve süreçler topluluğuna mali kontrol denir.
b)Harcama sonrası iç denetim:İç denetim iç denetçiler yapar.İç denetçilerin görevi bağımsızdır, asıl görevleri dışında görev verilmezler, raporlarını doğrudan üst yöneticiye sunarlar.
2-Bütçenin yargı (sayıştay) denetimi:Bütçenin yargı denetimini sayıştay yapar.Sayıştay yargı denetimini TBMM adına yapar.
SAYIŞTAY
-Ülkemizde sayıştay, ilk defa 1862 de divanı muhasebet adıyla kurulmuştur. En son sayıştay kanunu 1967 yılında 832 sayılı sayıştay kanunu yürürlüğe girmiştir.
-Sayıştay denetimini TBMM adına yapar.
-Genel ve katma bütçelere ilişkin Genel uygunluk bildirimlerini TBMM ne sunar.
-Sayıştayın , tesbit ettiği yanlış belgelere karşı hazırladığı sorgu belgelerine 30 gün için de cevap verme zorunluluğu vardır.
-Sayıştay ilamlarına karşı sayıştay temyiz kurulunda temyiz yoluna başvurabilir.Sayıştay temyiz kurulu tarafından kararlara karşı ilgililer 15 gün içinde ve bir kereye mahsus olamak üzere kararların düzeltilmsi talebinde bulunabilir.Temyiz başvuru süresi 90 gündür.
-Sayıştaya bağlı organlar:Temyiz kurulu,genel kurul, yüksek disiplin kurulu, daireler kurulu.
-Sayıştay hazırladığı genel uygunluk bildirimini 75 gün içinde TBMM ne sunar.
-Sayıştay kararlarına karşı yargılamanın iadesi isteminde bulunma süresi 5 yıldır.
-Temyiz başvurusu aşağıdaki nedenlerden dolayı yapılır:
a)Kanuna aykırılık, b)yetkiyi aşmak, c) yargılama usulleine uymamak.
-Yasama denetimini sağlayan belgeler:
1)Faaliyet raporları:Mahalli idarelerce hazırlanan faaliyet raporlarının birer örneği sayıştay ve İçişleri bakanlığına gönderilir.
2)Kesin hesap kanunu:1982 anayasasına göre bakanlar Kesin Hesap kanununu mali yıl bitiminden 7 ay içinde TBMM ne sunar.Kesin hesap kanunu , yeni yıl bütçesi ile birlikte TBMM de incelenir.
3)Genel uygunluk bildirimi:Genel uygunluk bildirimi raporunu, sayıştay hazırlar.Kesin hesap kanunu tasarısının verilmesinden en geç 75 gün içinde TBMM ne sunar.











ÜNİTE : 13
AVRUPA BİRLİĞİ BÜTÇESİ

-Resmi adı Avrupa birliği Antlaşması 1 kasım 1993 yılında yürürlüğe girmiştir.
-Avrupa birliğinin temelleri 1951 yılında paris antlaşmasıyla kurulan avrupa kömür ve çelik topluluğu ile atılmıştır.
-AB topluluğunun mali özerkliği(Maastrich antlaşması dönemi) derinleşme döneminde 1970-1975 de sağlanmıştır.
-Avrupa toplulukları ocak 1968 den itibaren tek bütçeye kavuşmuştur.
-Dünyada ulusçuluk akımı 19. yüzyılda ortaya çıkmıştır.
-2004 yılı itibariyle AB ye üye ülke sayısı 25 olmuştur.
-AB bütçele süreci, yapılacak maksimum oranların bildirilmesiyle başlar.
-AB (Avrupa Birliği) bütçesinde iç denetim mali denetçiler tarafından yapılır.
-Avrupa birliğinin temelini atan paris antlaşması 1951 yılında imzalanmıştır
-Avrupa birliği bütçesinin öz kaynakları:Tarımsal vergiler, gümrük vergileri, katma değer vergisi, GSMH katkısı.
-Avrupa birliği bütçesinde söz sahibi olan olan organ, Avrupa konseyidir.
-AB bütçesinde , harcamaların özellikle belirtilmiş, ücret, kültür, gibi niteliklerinin gözönünde alınarak yapılması ön görülen ilke , özellik ilkesidir.
-Avrupa Birliği bütçesinde zorunlu ve zorunlu olmayan harcamalar arasındaki aktarma işlemlerine , Karışdx aktarma denir.
-AB kalkınma fonu Roma antlaşması ile kurulmuştur.
-AB bütçele sürecinde rol alan kurumlar:Avrupa parlamentosu,avrupa konseyi,avrupa komisyonu,avrupa sayıştayı.
-AB de yeni iş olanakları yaratılması,mesleki eğitim proğramlarının düzenlenmesi için finansman sağlamak amacıyla oluşturulmuş fon,Avrupa sosyal fonudur.
-Avrupa birliğinin tüm hesaplarını ödünç işlemlerini, bütçe dışı faaliyetlerini denetleyen organ, avrupa sayıştayıdır.
-Avrupa bütçesinin , üye ilkelerin para birimlerinden farklı olarak Euro cinsinden ifade edilmesini gerektiren bütçe ilkesi, bütçenin ortak para birimi cinsinden ifade edilmesi ilkesidir.´
-AB bütçesinde 7 harcama kalemi bulunur;Ortak tarım politikası harcamaları,yapısal politika harcamaları, içsel politikalar,idari harcamalar, rezervler ve katılım öncesi yardımlar.

-AB bütçesi avrupa parlamentosunun onayı ile kanunlaşır.
-AB nin tüm gelir ve giderlerinin tek bütçede gösterilmesi gerektirdiği ilkesi, Birlik ilkesidir.
-Avrupa bütçesinin uygulanmasından sorumlu olan birlik organı, avrupa komisyonudur.
AB de öz kaynakların belirlenmesinde sorumlu olan organ,ÖZ KAYNAK TETKİK KOMİTESİ dir.
-Avrupa Parlementosunun gerekli durumda bütçe ödemesini durdurma yetkisi Roma antlaşması yla düzenlenmiştir.
-Avrupa Birliği gider bütçesinde içinde bulunulan yıla ve izleyen yıllara ilişkin ödeneklere, taahhüd ödeneği adı verilir.