Yeraltı Ruhları (Şamanizm)

[İlteriş Kağan]

Şaman inancına göre; “Karanlık Âlem”, “Karanlık Dünya” adları da verilen yeraltında kötü ruhlar yaşarlar. Altaylılar bu ruhlara “Kara Töz” yani “Habis Ruh” adını verirler. Yeraltında yaşadıktan varsayılan ve değişik korkulu şekillerde düşünülen; Ayna, Ada, Aza, Üzüt, Yör, Yek ve benzeri adlarda ruhlar da vardır. Bu kötü ruhlann başında aynı zamanda yeraltı dünyasının da hâkimi olan ERLİK yer alır. Uygurca metinlerde Erlik Kan “Kuvvetli Han” olarak adı geçen ERLİK bir anlamda Bu-dizmdeki yeraltı hükümdarı olan Yama yerine de düşünülebilir.

Minusinsk civarındaki Türkler’in İrle Kan, İl Kan’ı ile Bur-yatlar’da Erlen Kan; Şaman inancındaki Erlik Kan’ın değişik versiyonlardaki ifade tarzından başka bir şey değildir. Yakutlarda ise Arsan Duolay’ın yeraltı dünyasının hâkimi Erlik’i temsil ettiği rahatlıkla söylenebilir. Yakutlarda yeraltı hükümdan olarak ifade edilen Arsan Doulay bir boğanın sırtında düşünülmüştür. bitkisel yağlar

Altaylılar’daki inanca göre; Erlik, yeraltının en alt katında kara çamur veya kara demirden yapılmış bir sarayda, kara bir taht üstünde otururmuş. Şaman dualarında Erlik çok korkulacak bir varlık olarak düşünülmüştür.

Gene anlatılanlarda yeraltı Tanrısı Erlik’in yardımcısı olarak yeraltındaki bir ırmak ile onun kıyılarında yaşayan korkunç canavar türü yaratıklardan bahsedilir. Altaylılar’ın en korktukla-n büyük felaketler, tifo, kızıl, kızamık gibi hastalıklardır. Bu ve benzeri felaketleri Erlik’ten bilirler. Erlik Şaman dualannda; Kayra Han, “Kesici Kan” diye anılır, inanca göre, Erlik insanın canını alıp yeraltı dünyasına götürür, orada sorgu-sual ettikten sonra kendi emrinde kullanırmış. meyvelerin faydaları

Erlik’e gidilen yolda bir dizi engeller bulunuyor. Şaman bu engelleri olağanüstü gayret ve çaba ile aşabiliyor. Şamanlık’ta Tanrı Erlik’i simgeleyen put, tasvir benzeri şeylerin yapılması yasaktır. Erlik’in bazı kaynaklara göre; dokuz veya yedi oğlu bulunuyor. İsimler ise şöyledir: Taş Bilekli Bay Bahadır, Karaş, Bakır Bilekli Kesey Kan, Uçar Kan, Yabaş Kan, Kömür Kan, Şedey Kan. İnanca göre yeraltındaki ve yeryüzündeki tüm kötülükleri Erlik’in oğullan yönetir. sözlü edebiyat

Bunlara yeraltına inen Şamanlar yol gösterir. Babalan Erlik ile Şaman arasında arabuluculuk yaparlar. Bunlara Şamanlar koruyucu ruh olarak da saygı duyarlar. Altaylılar’da Erlik ve oğullan için zayıf ve hasta hayvanlar kurban edilir. Erlik’e hiçbir şartla at kurban edilmez. Yeraltı dünyasının Tannsı Erlik ve oğullanna kurban olarak genellikle, kara boğa ve inek kesilir. Şaman çadırlannda Erlik’in oğlu Karaş’ı temsil eden kara bezlerden yapılmış dokuz şeritli temsili bebek çadır kapısının sol yanına asılır. Bu, çadır kötü ruhlardan koruma amacına yöneliktir. dns değiştirme

Altay Şamanlan’ndan alınan bilgilere göre; Erlik’in sekiz veya dokuz kızı bulunuyor. Bunlann özel görevi bulunmuyor. Bunlar oyun oynarlar, dans ederler, yeraltına gelen Şaman’ı kandırarak babaları için gelen kurbanı kendilerine almaya çalışırlar. Şaman dualannda bu kızlar, kara yüzlü, kara saçlı, şehvetli kadınlar olarak geçerler. aşk sözleri

Yeraltında, yaşadıklanna inanılan ölüm veya kötü ruhlar olan diğerlerine gelince onlar çeşitli adlarla anılan varlıklardır. Lebedler’de, “Aza” denilen kötü nıhun baskısı altındaki birini kurtarmak için Şaman tarafından kara renkli bir hayvan kurban edilmesi gerekir.

Teleütler’de ise, “Özüt” denilen ruh ölünün kırkı çıkıncaya kadar mezarlıkta yaşamasına karşın eve gelmek isteyen ölünün ruhudur. Bunu da sadece Şaman görebilir. Şaman bunları özel bir ayin ile çevreden uzaklaştırabilir. Altaylar’daki (Körmöz) de ölü ruhu olup, hastalıklara neden olabilir. Tüm kötü ruhlan sadece Şaman uzaklaştırabilir.

[İlteriş Kağan]

Yağız -yer veya kara- yer tabiri, Oğuz Kitabeleri’nde Kök tenri deyiminin mavi gök ile yan yana geçtiği yazılıdır. Çin kay-naklanna göre, Hiungnular’da yılın ilk ayında ata ruhlar ile birlikte yer ve gök ruhları için kurban kesmek gelenektir. Vatan toprağı Türklerde de Moğollarda da saygı gösterilen kutsal bir şeydir. Bu kutsallık Göktürkler’in hükümet merkezi olan Ötü-ken ile birlikte birçok dağ ve nehrin Tannlaşmasmı bile doğurmuştur. Türkler’de dağ ve nehirlerin kutsal sayılması buralarda birtakım ruhların yaşadığına olan inançtan kaynaklanıyor.

İbni Fazlan; bazı Başkurt boylarının inandığı 12 Tanrı arasında yer ve su Tanrılarını da sayar. Orhun Kitabeleri’nde kutsal sayılan “yer”, “su” kavramlarından vatan söylenmek istediği çıkarılabilir. Altay Türkleri arasında ayinlerde yer ve su deyimlerinin anıldığı, bunun bir ruhlar topluluğu olarak algılaması gerektiği bu isim altında 17 hanlığın yer aldığı belirtilmektedir. yolcu seferi namaz

İnanca göre; insanları yaratan ve kötü ruhlardan koruyan bu yer ve su Tanrıları’dır. Altaylılar yer ve su Tannlan’nı gök ve yeraltı mhlanndan bağımsız olarak kabul ediyorlar. İnsana benzetilen yer, su ruhlarının genel adı “sahip”tir. Çünkü bunlar belirli bir <acronym title=”bölgenin”>yerin</acronym> adıdırlar. Örneğin; bir dağın, bir ırmağın, bir gölün vs. ismidirler. Bundan dolayı dağ, ırmak, göl adlan sadece birer coğrafi adlandırmadan ibaret olmayıp aynı zamanda o yerin sahibi olan ruhlann adlandır. Her dağın, gölün veya ırmağın ruhu kendi bölgesine hüküm sürer ve yöresini konır. Bu nedenle Al-taylar’da her oymak kendi bulunduğu yerdeki dağı, ırmağı, gölü birer koruyucu varlık olarak bilir ve onlara saygı gösterip kutsar. Onlara at kurban ederler. Onlar adına sütü un ile kanştmr etrafa serperler. Bu kurban töreni Göktanrı’ya yapılan törenden bir gün sonra yapılır. Bu törende, Şaman törenlerinde yapılan her şey tam olarak uygulanır. düşünceyi geliştirme yolları

Bugün Anadolu’da bu inanç biçimi benzer biçimde özellikle Aleviler arasında yaşamaktadır. Bazı dağlar, ırmaklar, göller Anadolu’da Alevilerce kutsal kabul edilir, oralar ziyaret edilir, kurbanlar kesilir, ayinler yapılır. 32 farz

^Şamanist düşünceye göre, gerek yerde, gerek de gökte meydana gelen çeşitli tabiat olaylannın nedeni birtakım ruhlar ve Tannlar’dır. Uygurlar gök gürlediği zamanhaykınnalarla birlikte göğe ok atarlarmış. Bu şekilde rahatsız oldukları gök gürlemesini, şimşek çakmasını engellemeye çalışacaklannı sanırlarmış. Yakutlar ise, yıidınm düşmesinden kaçınmak için; madeni şeylerle gürültü yapıp, gök gürültüsünü uzaklaştıracaklarını sanırlarmış; Onlara göre gök gürlemesi ve şimşek çakmasını. Sü-geToyon “Balta Tanrı” yaparmış.

Tunguzlar ise, gök gürlemesinin gökteki büyük bir kuşun kanat çırpmasından meydana geldiğine inanırlarmış. Göğe çıkan Şaman’ı çeşitli tehlikelerden bu kuşun koruduğu varsayılımuş. Onu kanala benzetenler de vardır. Volga civanııda Bulgarlar yıldırım düşen eve bir daha girmezlermiş, Kalmuklar’da yıidınm çarpmasından ölenlere özel bir tören yapılırmış.

Bulgallar’da, yıidınm düşen ev ya terk edilir ve orayı kötü ruhlardan temizlemek için Şaman öncülüğünde özel bir tören yapılırmış. tesbih namazı

Türkler ve Moğollar gök gürültüsü yapan varlığa kurban sunarlarmış. Moğollar, evi ve hayvanlan korumak için yere süt . ve kımız serperlermiş. Uygurlar, yıldırım düşen ilk yerde ilkbaharda toplanıp kurban keserlermiş. Minusink yöresinde Türkler gök gürlemesini yapan Tanrıya kır at adak ederlermiş. Hazırlanan yerde dua edildikten sonra adak olarak at serbest bırakılırmış ve bu ata kimse dokunmazmış.

Yakutlar, rüzgârların dağlarda uyuduklannı ve herhangi bir nedenle uyandıklarını varsayarlar. Kasırganın da, yaşadığına inandıkları bir ruhtan çıktığını düşündükleri için ona “kasırga nıhu” adını verirler. Bazı Şamanistler rüzgârın hastalık getirdiğine inanırlar. Türkçe’de “yel” kelimesinin “rüzgâr, cin, salgın hastalık” gibi anlamlara gelmesi bundan olsa gerek. namazın sünnetleri

Moğolistan’da, rüzgâr, yağmur, kar ve don getiren bir taşın varlığına inanılır. İnanca göre bu taş; geyik, su kuşu, yılan gibi hayvaıılann başında bulunur. Bu taştım daha çok avcılann yararlandığını söylerler. Avcı hayvanın izini sürerken bununla kar yağdırabilir, mnağın sularını dondurarak avını kolaylaştırabilir. Bu taşı elde eden yağmur da yağdırabilirmiş. Bu işi yapan Şa-manlara: “Yağmur yağdıran sihirbaz” denirmiş. Anadolu’da kurak geçen yıllarda yapılan yağmur duasının kaynağının da bu ve benzer kaynaklardan geldiği varsayılabilir.

[İlteriş Kağan]

Eski Türkler’de ve Moğollar’da TANRI kelimesi GÖK ve İLAH anlamlarında kullanılmıştır. Yani Türkler ve Moğollar Önceleri GÖK’e tapıyoriarmış. Tanrı, GÖK olarak kabul edilmiş. GÖK için kullanılan kavram aynı zamanda GÖK-TANRI’yı ifade için kullanılmış.

Şamanist halklarda GÖKTANRI göğün belli bir katında bulunan ve insana benzeyen bir varlık olarak düşünülmüştür. Altaylar’da göğün üç veya dokuz katından söz edilir. Ayin sırasında Şaman bu göğün katlarına yolculuk eder. Bu katlardan yedi veya dokuz katı aşmak gerekiyor. Bu tabaka veya katlanrı sayısı bazen 17’ye çıkmaktadır. Orta Asya’da ayin için kurulan çadırlar doğrudan doğruya göğü temsil eder. Bazı yerlerde 33 gök dairesinden bahsedilir.

Tanrı veya en büyük ruh, göğün en üst katında ve insan biçiminde düşünülünrıüş. Abakan Türkleri Tanrı’dan söz ederken onun çadırım bile anlatırlar. Altay Türkleri’nin inantşlanrıa göre ise, Ülgen alün kapılı bir sarayda, altın bir taht üstüne otururmuş. ocak, fırın, buzdolabı, bulaşık makinesi temizleme

Göktanrı; çeşitli kudret ve sıfatlan ile tanınır. Gökte yaşayan en büyük ruh olarak ye^üzünü, güneşi, ayı ve yıldızlan, gökkubbeyi yaratan düzeni sevk ve idare eden, kaderi tayin eden bir güçtür. Göktanrı her şeye sahiptir. O her şey yapabilir. İnsanlara çocuk veren odur. O yalnız iyilik eder. İnsanlara kötülük etmez.

Göktanrı yeryüzüne kızarsa bu tepkisini; kıtlık, fırtına gibi Çeşitli doğa ol aylan gibi şeylerle ifade eder. Bazı halklar da Göktanrı’nın insanların yaptığı işlere karışmadığı inancındadırlar. Tanrı Ülgen’e genellikle ilkbahar, yaz ve sonbaharda dinsel törenler yapılır. Bu törenlerde kurban olarak beyaz kısrak kesmek gelenektir.

Altay Türklerİ’nde Tanrı Ülgen’in yedi veya dokuz oğlu, dokuz kızı ile birtakım yardımcı ruhları bulunur. Araştırmacı Anohin, “Material” adlı eserinde Tanrı Ülgen’in oğullanrıın adlarının şunlar olduğunu yazmıştır. Karşıt, Pura, Kan, Yajıl Kan, Burça Kan, Karakuş, Paktı Kan, Er Kan. Araştırmacı Radlof ise Lebed Tiirkleri arasındaki araştırması sonucu Ülgen’in dört oğlunun isimlerini saptamıştır. Bunlar, Pırşak Kan, Töz Kan. Kara Kan, Suylap’tır. Buradaki Kara Kan’ın Tanrılar âleminden ayrılarak yeraltına karanlıklara çekildiğine inanılır. Yeraltı âleminin hâkimi Erlik’in Kara Kan’ın oğlu olduğuna inanılır.

Yedi kattan ibaret olan göğün en üst katında Ülgen ve eşinin oturduğu varsayılır. Diğer katlarda ise Tanrılar’ın oğullan ile insanlara elçi olarak gönderilen ruhların oturduğuna inanılır. Altay Türklerİ’nde her boy Ülgen’in oğullarından birini kendilerine koruyucu ruh olarak seçmiştir. Yakutlar’da ilkbahar bayramında ateşe kımız serpilerek kurban sunulur. şamanist dualar

Tanrı sayısı ve onlara sunulan törenler, kurbanlar ve Tanrı-lar’ın çocuklarını sayısı ve adlan, boylara göre değişiklikler gösterebilmektedir. Bu durum çokTanrılı inanç sisteminin olası özellikleridir. Örneğin; Altaylar’da Şaman göğe çıkarken; Kıza-gen Tengere’yi “kınrıızı yularlı, kızıl, erkek deve sırtında, alâimi sema asalı baba,” vb. diye seslenmekte iken bu seremoni başka halklarda başka biçimde olabilmektedir. göktürk devleti

Altaylar Göktanrı için yapılan törene Ülgen’in yaşlı oğlu Karşıt’ı çağırarak başlar. Dualanrıda bu; “San kamış asalı, sarı atlı, san dizginli, san ipek kürklü’’ diye tarif edilir. Tanrı Ülgen’in diğer oğlu Karakuş’un (kartal) Şaman’a göğe çıkarken yardımcı olduğuna inanılır.

Tanrı Ülgen’in adlan belirsiz dokuz kızına Altaylılar “Ak Kızlar” veya “İffetli Kızlar” adım verirler. İyi ruhlar kesimine giren Ak Kızlar’m Şaman’a tören sırasında heyecan ve ilham verdiğine inanılır. Onları sembolize eden bebekler Şaman’ın cübbesine takılır. Göktanrı’nın yanında ona yardımcı olunduğuna inanılan bir nevi elçilik görevi yapan başka yardımcı ruhlanrı da olduğuna inanılır. Gök seyahatinde Şaman’a; Yayık, Suyla ve Karlık yardımcı olur. Gök seyahatinde Şaman’a yardımcı olan bu ruhlanrı bu süreçte değişik görevleri vardır.

Güneş ve ay konusunda Altay Türideri şöyle düşünüyorlar: Başlangıçta güneş ve ayın olmadıklanrıı, sonradan Göktanrı’nın gönderdiği bir varlığın göğe madeni iki büyük ayna koyarak dünyayı aydınlatmayı gerçekleştirdiği düşüncesindeler. Bu iki büyük ışık kaynağı ile ilgili çeşitli anlatımlar bulunuyor. Bazı kesimlerde güneş ve aya bakarak bilinmez şeylere ait haberler veren falcılar da vardır. Şaman cübbesinde güneşi ve ayı sembolize eden madeni levhaların bulunması bu düşüncenin ifadesi sayılıyor. Türk toplumlanrıın birçoğunda güneş dişi, ay erkek cin-siyetli olarak düşünülür. cengiz imparatorluğu

Altay Şamanı’nın göğe çıkarken altıncı katta; “Ay Baba”yı, yedinci katta ise, “Güneş Ana”yı selamladığı söylenir. Ay tutulması olayını Yakutlar ayın küçülmesi olarak yorumlarlar. Nedeninin ise, efsanevi ayılarla, kurtların ayı yemesine bağlarlar. Al-taylar ise ay tutulmasının “yelbegen” adı verdikleri bir canava-nrı ayı yemesinden ileri geldiğine inanırlar. Bu korkutucu yaratığı korkutmak için ise; havaya silah, taş vs. atılır; teneke çalınarak gürültü yapılır. Bu tepkiler, yani ayın tutulması sırasında teneke çalmak, gürültü çıkarmak, havaya silah sıkmak bugün bile Anadolu’da hâtâ yapılan şeylerdir.

Güneş ile ay Tunguzlar’da Şaman ayinlerinde önemli bir yere sahiptirler. Bunlara tören sırasında kurban sunulur. Volga boylanrıdaki Çuvaşlar’ın ay ve güneşe “ak donlu” hayvan kurban ettikleri belirtiliyor.

Bazı Altaylılar’a göre gök, çadır gibidir. Yakutlar göğün üst üste gerili tabakalardan oluştuğunu düşünüyorlar. Yıldızları da bu tabakalardan gök ışığını sızdıran delikler olarak kabul ediyorlar. Göğün bir merkez etrafında döndüğünü varsayıp bu noktaya, “Yer Göbeği”ne karşılık olarak “Gök Göbeği” diyenler de bulunüyoiTKutüpyıldızına da; “Çivi”, “Gök Çivisi”, “Çivi Yıldız” gibi adlar vermişlerdir. haçlı seferleri

Kırgız, Başkıt ve Simirya Türkleri Kutupyıldızlanrıı “Demir Kazık”; Moğol ve Tunguzlar ise, “Altın Direk” olarak ad-landınııalan anlayışı göğün büyük bir sütun veya miğferin ucunda dönebileceği anlayışından ileri gelmektedir. İnanca göre Tanrılar da atlarını bu kazığa bağlarlar. Bu belirtilen dengelerin bozulması ile korkunç olayların olduğuna inanılır. Yerine göre bu yıldızlara at kurban ederler ve içkiyi lokma olarak sunarlar.

[İlteriş Kağan]

Şamanlığı benimseyen halklar aynı zamanda çeşitli kültürlerin, dolayısı ile dinlerin de etkisine açık bulunuyorlardı. Bu nedenle hiçbir din ve kültürün etkisinde olmayan saf Şamanlığın dünya görüşünden söz etmek oldukça zor görülüyor. şamanizm

Ama gene de biz Şamanist dünya görüşünü, Şamanlığı kabul eden halkla-nn yarattıklan eserlerde görmekteyiz. Bunlann başında ise; o halkların yarattıklan masal, efsane, öykü, dua gibi edebi ürünler gelmektedir. gök tanrı

Bu ürünlerden öğrenilen Şamanist dünya görüşünde, dünya; gök, yeryüzü ve yeraltı olmak üzere üç parçadan oluşuyor. Altay Türkleri’nde “Aydınlık Alemi”, yukarıdaki dünyayı yani gökyüzünü Tann Ülgen ile (ona bağlı iyi ruhlan temsil ediyor. yemek planlama

Yeryüzünü, “Orta Dünya”yı insanlar oluşturuyor. Yeraltı dünyasını “Aşağıdaki Dünya”yı ise Tann Erlik ile ona bağlı kötü ruhlar oluşturuyor. doğru alışveriş

Yakutlarda ise bu kavramlar; görünen, görünmeyen dünyalar; “yukarı”, “orta”, “aşağı” diye üçe ayrılıyor.

[İlteriş Kağan]

Şamanlığın kaynaklanna ait değişik düşünceler bulunuyor. Bu konuda anlatılan efsanelerin çoğunluğu ise Sibirya eksenlidir. Araştırmacılar önceleri bireysel Şamanlığın varlığından söz ediyorlar. Şamanizm’e göre, kötü ruhlara karşı korunmanın yolu, ruhlarla ilişki kurmaktan geçiyor. Bir kişi tek başına kötü ruhlann etkisine karşı mücadelede yetersiz kalınca, daha kuvvetli kişilerin yardımına başvurmak zorunda kalmıştır. İşte bu, “aile Şamanlığı’nı doğurmuştur. sesli kitap

Ailede önceleri; kişiliği, yaşı, hayat tecrübesi vs. özellikleri nedeni ile aile reisi, Şamanlık yapmak durumu ile karşı karşıya kalmıştır. Daha sonralan ise belirli bir eğitimden sonra, bazı kişiler için Şamanlık meslek haline gelmiştir: İşte bu tür esas uğraşı Şamanlık olan kişiler, aile Şamanlığı’nın gelişimi sonucu oluşmuştur.

Bazı araştırmacılar ise; Şamanlığın halkın ruhunda bulunan sinirsel Özelliğin, yarı din seviyesine çıkanlan bir gelenek olduğunu ifade etmişlerdir. Kişinin bu özelliği sosyal felaketler vs. karşısında kendi kendini telkin ile, transa geçmesi ile, kendine veya çevresine yönelen tehlikeyi ruhlardan sorup öğrenerek gene aynı yöntemle kötülüğü engellemeye çalışmasıdır.

Şamanlığm esasını transa geçme hali (cezbe hali) oluşturmakla birlikte, her transa geçme hali de Şamardık değildir. Ohl-marks bu iki farkta şu özellikleri aramaktadır. 1) Dini açıdan: Şamanlığm esasını ruhların Şaman ile olan ilişkisi oluşturuyor. Şamanizmin esasını da bu inanışın dayandığı ruhlar dünyası oluşturur. 2) Etnografık açıdan: Şamanlığm yayıldığı her yerde aynı şekilde yapılan bir kısım hazırlık ve faaliyetler yer alır. Ayin yerinin düzeni, davul ve başka aletlerle yapılan müzikli ibadet. Bu şekildeki bir müzik ve hareketlerle ruhani sesini taklit etme. yüz temel eser

3) Sosyolojik açıdan: Şamanlar, kabile reislerinin bulunmadığı toplumlarda büyük bir mevki sahibidirler. Bazı kabilelerde Şamanlar’ın eski kabile beyi, reisi olduğu da söylenir. Bu kültürlerde Şamanlık toplumsal yaşamın canlı ve önemli bir kısmını oluşturur. 4) Ruhsal açıdan: Gerçek Şamanizmin trans (cebe) halinde, eşine başka yerlerde kolay rastlanılmayacak bir şiddet görülmektedir. Bu, cezbe haline (trans haline) geçen Şaman’ın kendinde olmadan, kendine karşı uyguladığı bir şiddet türüdür.

Ohlmarks, en kuzey bölgelerde yaşayan kavimlerdeki Şamanlık ile daha güney bölgelerde yaşayan kavimlerde görülen Şamanlığm birbirinden farklı olduğunu söylüyor. Ve arkasından; Şamanlığm esasını oluşturan; “ruhi-marazi” durumu “aktrik histeri” ile birleştiriyor. Kadınlann yakalandığı “meryak ve mene-rik” denilen ruhsal hastalık ile Şaman adaylannda görülen sinir nöbetleri arasında önemli benzerlikler bulunduğunu belirtiyor. Bunu da kuzey kutup bölgelerinde yaşanan ağır iklim koşulla-nndan oluştuğunu iddia ediyor. Çünkü bu bölgede; yalnızlık içinde geçen uzun geceler, şiddetli soğuklar, ıssızlık ve tekdüzelik içinde uzayan manzaralann hastalıklara, özellikle insanlann sinir sistemi üstünde tahriplere yol açabileceğini ifade ediyor. arkası yarın

Bunlara ek olarak; yer darlığı (konut, tarım işleme vs.) yiyecek azlığı hatta kıtlığı, sinir sistemi üstünde önemli rolü olan nebati gıdalarda bulunan vitamin eksikliği veya yokluğu vs. de olunca genel bir sinir hastalığının ortaya çıkabileceğini yazıyor. Hatta önceden bu bölgeye yerleşmiş olan halkların çeşitli nedenlerle sonradan bu bölgeye gelenlere nazaran öncekilerin belli bir alışkanlık ve dayanıklılık oluşturduğunu, sonradan gelenlerin ise; daha ağır bir tarzda “isteri” hastalıklarına yakalandığını belirtiyor.

Güneyden kuzeye gelen halklar yeni coğrafyada o denli zorlanmışlar ki, adeta buradaki ağır şartlar onları mahvedecekken “isteri”ye benzeyen bazı belirtilerle kendilerini kurtarmaya çalışmışlar. Bu davranışlar o denli yaygınlaşmış ve gelişmiş ki, kehanete dalmışlar. Tedavilerini bu yolla gerçekleştiımeye çalışmışlar. Bu durum belki de Şamanlığın doğmasına neden olmuştur. Zor doğa şartlan karşısında çaresiz kalan halk, ayin sırasında ruhlarla temasa geçen Şaman’ın ağzından iyi haberler alarak teselli buluyor. Böylece Şamanlık bu topluluklar için din yerine geçerek bu uygarlıklara damgasını vurmuştur.

Şamanlığın güneyden gelen Budizm dalgası ile kuzeydeki halkları etkileyen bir Budist akım olduğunu iddia edenler olduğu gibi, bunun tersini savunanlar da bulunuyor. Hint kültürünün Şamanlık’tan etkilendiği de bazı araştırmacılar tarafından söylenmektedir. radyo tiyatrosu

Araştırmacı Konov, Hindistan’daki “yoga”nın (yogi) Şamanlar’dan geldiğini ifade etmiştir. Ruben de Şamanizm’i, “Budistlik” adlı eserinde Budizm’in kaynağı olarak göstermiştir. Hint yogisi ve Budist yogası ile Şamanlık eğitim ve uygulaması arasında büyük bir benzerlik olduğu düşüncesindedir. Bir varsayıma göre; Şamanlık Laplar’m ülkesinden Bering Boğazı ile Eskimolar’a, oradan Kuzey Amerika’ya, Güney Amerika sahillerinden de Hindistan’a ve Güney Asya adalanna yayılmıştır.

Nyberg; eski İran’da Sufı bir cemaat olan “Mağa”lann Şamanist olduklarını ifade ettiği gibi, Mevleviler’in semah dönmelerinin de Şamanlık’tan kaynaklandığım araştırmalarında yazıyor.

Araştırmacılar, Delfı kâhinliğinin, Mevli ve İskit kültürünün Şamanizm’e ait unsurlardan oluştuğunu yazıyorlar. Ohlmarks; eski Hint, İran, İskit kültürlerindeki Şamanist unsurlardan hareketle, İndo-İrani çağda Aryalılann da Şamanlığın etkisinde olduğu vurgusunu yapıyor. türkoloji

Eüıografya ve kültür tarihi araştınmacılan, İndo-Cermenler’in eski dinlerinin Şamanlık olduğunu yazıyorlar. Örneğin; Nehring, tüm Göktann ve onun adına yapılan törenlerin kaynağının Asya Şamanlığı olduğunu söylüyor.

Bleichstcincr, Şamanlığın Kafkasya halklannda, özellikle de Gürcüler’de önemli izlerinin olduğunu söylüyor. Koppers; İndo Cermenler’in at kültüründe Orta Asya çoban kültüründen alınmış etkilerden söz ediyor. Fuat Köprülü; Orta Asya Türk-Moğol Şamanizmi’nin başta Alevilik-Bektaşilik olmak üzere Kalenderi, Torlaki, Yesevi, Rıfai gibi Sufı tarikatlarındaki etkilerinden bahsediyor. Ohlmarks, Rıfai dervişlerinin gsöterdikleri çeşitli şaşırtıcı özelliklerin Kırgız Baskı (Şaman)lannda görülen Şamanik özelliklerle önemli benzerlikler gösterdiklerini yazıyor.

Old. Franke, Schmitt, Şirokogorov, Zelenin adlı araştırmacılar ise, Şamanizm’in eski Çin etkili olduğunu Çin kaynaklarına dayanarak yazıyorlar. Moğolistan’da yaşayan Hunlar’m Şamanist olduklarını belirtiyorlar. Gobi Çölü’nün çevresinde bulunan toplumlarda da Şamanizm’in etkili olduğu biliniyor.

İbn Fazlan ise; Göktürkler’in, Uygurlar’ın, Ural-Hazar havzasında yaşayan bazı Türk boylarının Şaman olduğunu yazıyor. Önceleri Türk-Moğol ve Tunguz halklarının tümü Şamanlığa bağlıymış. Sibirya ve Doğu Avrupa’da yaşayan Türkler, Hıristiyan olmuş. Doğu Moğolistan’da Soyatlar, Nan-Şan sülalesi San Uyguriar ise Budist olmuşlar. Moğollar’ın tümü Budist olurken, Baykal Gölü civarında yaşayan Buryatlar Şamanist kalmışlar.

Şamanlık dışında diğer dinler bu bölgede yayılmaya başlayınca Budizm, Hıristiyanlık ve giderek İslamlık Orta Asya’da taraftar edinmeye başlamıştır.

Kutup bölgeleri, rengeyiği besleyen Tunguzlar’dan başka, Anlar, Çuvanlar, Lamutlar, Koryalılar, Eskimolar, Kazaklar, Amur halkları, Şaman’dırlar. Amerika yerlileri, Ural ve Volga havalisindeki bazı halklar, Türkmenler, Özbekler, Doğu Türkistanlılar, Kırgızlar, Mançular, Kuzey Çinliler, Koreliler Şamanlığın etkisi altındaki topluluklardır.

Sonradan; Budist, Hıristiyan, Müslüman olan Türk-Moğol boylarında Şamanlığın izlerine hâlâ rastlanır. Altay ve Abakan Türkleri, Yakutlar, Hıristiyan olduklan halde koyu Şamanist’tirler.